Przedmiotem dociekań interpretacyjnych autora rozprawy jest postać arlekina w Jądrze ciemności (1899) Josepha Conrada. Hermeneutyka postaci została przeprowadzona w szerokich kontekstach antropologii kulturowej Rosji i historii tego kraju od panowania Iwana Groźnego po czasy dzisiejsze. Poglądy Conrada na Rosję zostały także skonfrontowane z polskimi XX-wiecznymi dyskusjami politologicznymi na tematy rosyjskie (m.in. głosy Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Czesława Miłosza, Wita Tarnawskiego), z teoriami polskiej szkoły sowietologicznej (Bogusław Jasinowski, Marian Zdziechowski), z poglądami zachodnich sowietologów (Richard Pipes, Alain Besançon), z praktyką kolonializmu rosyjskiego (praca Ewy M. Thompson) i in. W świetle tych dociekań arlekin jawi się jako profetyczny symbol – zapowiedź bolszewickiej antykultury oraz jako metonimia Rosji i procesów wiodących ją od carskiego ucisku do komunistycznego totalitaryzmu, a w konsekwencji także do oligarchicznego systemu Władimira Putina.

Artykuł stanowi interpretację serii napisanych przez polskich autorów tekstów, inspirowanych ostatnim, równie słynnym co zagadkowym, epizodem życia Lwa Tołstoja. Są wśród nich, powstałe na przestrzeni stulecia, utwory (wiersze, opowiadania, eseje, powieści, dziennikowe zapiski): Bolesława Leśmiana, Jarosława Iwaszkiewicza, Adolfa Rudnickiego, Leopolda Staffa, Mieczysława Jastruna, Władysława Terleckiego, Zbigniewa Herberta, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Tadeusza Różewicza. Autor artykułu przedstawia światopoglądowe, historyczno-polityczne, a także osobiste uwarunkowania odczytań ucieczki oraz postaci rosyjskiego pisarza przez polskich twórców – odczytań zaskakująco różnorodnych, często z sobą sprzecznych, niekiedy wchodzących w wyraźne relacje dialogowe. Do najciekawszych utworów należą z pewnością nie znany szerzej szkic Leśmiana oraz grupa tekstów Iwaszkiewicza – pisarza czyniącego z tego tematu (jak widać w świetle niedawno wydanych Dzienników) prywatny mit.

Przedmiotem artykułu jest analiza eseju Czesława Miłosza Rosja przy uwzględnieniu jego najważniejszego pre-tekstu – Ustępu części trzeciej Dziadów Adama Mickiewicza. Punktem wyjścia utworu Miłosza jest kontrastywne porównanie kultury i mentalności polskiej (czy europejskiej) oraz rosyjskiej. Stworzona w ten sposób przez poetę sytuacja komunikacyjna jest odbiciem politycznych relacji między Polską a Rosją w okresie powstania eseju i daje się opisać jako układ „podwójnego wiązania”. Podmiot utworu wypełnia w tym układzie rolę ofiary, utożsamiąc się przy tym ze swoją wspólnotą narodową, Rosja jest natomiast opresorem. W opisach psychiatrycznych stosunku podwójnego wiązania utrzymanie negatywnego obrazu prześladowcy jest dla ofiary konieczne dla zachowania jej wewnętrznej integralności. Podmiot eseju stara się więc sprostać swej roli, powołując się na negatywny stereotyp Rosji i poszukując w nim wytłumaczenia własnej „obsesji” na temat tego kraju. Z drugiej strony, Miłosz przeprowadza w Rosji coś w rodzaju literackiej psychoanalizy, która otwiera możliwości wyjścia poza nieprzejednaną polaryzację stanowisk Polaków i Rosjan. Wskazując na gnostyckie korzenie kultury rosyjskiej, poeta tworzy podstawy metadyskursu na temat Rosji, gdyż kulturowa heterodoksja nie jest w żadnym wypadku fenomenem tylko rosyjskim. Przeciwnie: wpływy gnozy widoczne są w kulturze europejskiej gołym okiem, szczególne w wieku XX. W wyniku owego psychoanalitycznego procesu Rosja objawia się w eseju Miłosza jako ucieleśnienie Freudowskiego „niesamowitego” („das Unheimliche”). Według Sigmunda Freuda „niesamowite” przeraża nas nie dlatego, że jest nam obce, lecz przeciwnie, dlatego że stanowi część „naszego”, którą wyparliśmy, i z tego powodu wzbudza ona nasz lęk. Jednakże prawda ta nie zostaje wypowiedziana przez podmiot eseju i pozostaje w utworze Miłosza nieco ukryta w cieniu stereotypowych wyobrażeń na temat Rosji.

Artykuł – wpisujący się w tradycję historii intelektualnej – jest próbą pokazania, w jaki sposób można czytać eseistykę Czesława Miłosza pod kątem zawartego w niej projektu modernizacyjnego, nakierowanego na europeizację polskiej kultury. Autorka stara się udowodnić, że „prywatne obowiązki” wolno uznać za jedną z centralnych kategorii w myśleniu tego pisarza i zastanawia się nad tym, w jaki sposób ta koncepcja przekłada się nie tylko bezpośrednio na jego twórczość, ale i na proponowany przez niego model zachowań współczesnego polskiego intelektualisty. Tekst ten można przy tym uznać za swoiste studium przypadku: rozwiązania podsuwane przez Miłosza zostały tu prześledzone na przykładzie odniesień do kultury rosyjskiej występujących w jego szkicach i korespondencji.

Publikuje się tutaj 5 listów do Stefana Żeromskiego i jego żony, napisanych w latach 1892-1898 przez wybitnego działacza polskiego ruchu narodowo-demokratycznego, Romana Dmowskiego. W kilka lat później Żeromski i Dmowski stali się wybitnymi postaciami dwóch walczących z sobą nurtów politycznych; wówczas wypowiadali się o sobie nawzajem bardzo krytycznie. Nim to nastąpiło, nim w początkach XX w. dokonała się polaryzacja polskiej sceny politycznej, możliwa była ich współpraca, a nawet przyjaźń. Drukowane tutaj listy są tego świadectwem.

Artykuł przywraca zbiorowej pamięci postać Aurelii (Aury) Wyleżyńskiej (1881–1944), dziś zapomnianej a w Dwudziestoleciu znanej i uznanej pisarki. Notatki pamiętnikarskie Wyleżyńskiej (maszynopis, częściowo rękopis), zdeponowane przez rodzinę i przyjaciół autorki w Archiwum Akt Nowych i w Bibliotece Narodowej w Warszawie, stanowią cenne świadectwo życia warszawiaków pod okupacją hitlerowską oraz ukazują osobiste losy bohaterów w czasie pierwszej wojny światowej i w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości. Twórczość literacka Wyleżyńskiej zamyka się w pierwszej połowie XX wieku (1909–1943). Zwrócono uwagę na zainteresowania artystyczne, inspiracje i okoliczności powstania utworów. Dzięki wykorzystaniu materiałów archiwalnych udało się wypełnić wiele białych plam w życiorysie bohaterki. Jedną z nich było małżeństwo z pisarzem Janem Parandowskim (1895–1978), zawarte w okresie internowania w Rosji podczas pierwszej wojny światowej. Ten mało rozpoznany fragment biografii obojga, wielokrotnie przywoływany na kartach niepublikowanego dziennika wojennego autorki, stanowi klucz do interpretacji jej twórczości.

Artykuł jest pierwszą prezentacją, zarówno na gruncie polskim, jak i rosyjskim, sylwetki Jewgienii Wiebier-Hiriakowej (1895–1939). Była ona dziennikarką i krytykiem literackim, znakomitym analitykiem kultury sowieckiej. Po rewolucji w Rosji wyjechała na emigrację. W Polsce w latach trzydziestych XX wieku współpracowała z rosyjskimi gazetami emigracyjnymi, redagowanymi przez Dmitrija Fiłosofowa. Publikowała również artykuły w prasie polskiej. Była współzałożycielką rosyjsko-polskiego klubu dyskusyjnego „Domik w Kołomnie”, działającego w Warszawie w latach 1934–1936. Podtrzymywała bliskie kontakty z polską elitą intelektualną, była bliską przyjaciółką Marii Dąbrowskiej. Aneksem do artykułu jest nie wygłoszony i nie opublikowany odczyt Jewgienii Wiebier-Hiriakowej o Nocach i dniach.

Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób działalność cenzury wpłynęła na kształt redagowanego przez Jarosława Iwaszkiewicza periodyku „Nowiny Literackie”, wychodzącego w latach 1947-1948. Artykuł prezentuje, jak cenzura zubożyła jego program, jak to, co zostało opublikowane, różniło się od autentycznych poglądów na literaturę wyznawanych przez pisarzy związanych z tygodnikiem. Materiał badawczy stanowią ingerencje zachowane w dokumentach Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Ujawnienie tych ingerencji pozwala ukazać pełniejsze oblicze ideowe tygodnika, odsłania próby kształtowania wizerunku pisma wbrew pogłębiającej się ideologizacji kultury – zmagania redakcji i autorów z cenzurą, ich walkę ze schematyzmem, uwydatnianie niebezpieczeństw nowej koncepcji realizmu, obronę tradycji. „Nowiny” postulowały otwarcie się na literaturę Zachodu i literaturę emigracyjną, uczestniczyły w najgłośniejszych – kontrolowanych przez cenzurę – dyskusjach toczonych wówczas na łamach prasy (spór o realizm, egzystencjalizm, formalizm, ocena Dwudziestolecia).

Jan Józef Lipski to postać-legenda w środowisku Instytutu Badań Literackich. Powstaniec warszawski (walczył na Mokotowie), literaturoznawca (szczególnie zajmował się ekspresjonizmem i Kasprowiczem), krytyk literacki (od początku ciepło pisał o debiutach Herberta i Białoszewskiego), edytor (m.in. wraz z żoną Marią opublikował wybór Nowych Aten księdza Chmielowskiego), wydawca (pracował w Państwowym Instytucie Wydawniczym; jego zasługą jest m.in. ponowne wydanie Ferdydurke w 1956 r.). Jego polonistyczna biografia bardzo mocno ucierpiała z powodu represji związanych z działalnością opozycyjną, co warte jest przypomnienia. Przez całe dorosłe życie Lipski był związany z IBL-em. W niniejszym artykule autor prezentuje te najwcześniejsze lata.

Recenzja poświęcona jest czterotomowej edycji Dzieł wszystkich wielkiego poety, Bolesława Leśmiana. Doczekał się on zbiorowego wydania swoich pism dopiero 75 lat po śmierci. W recenzji szczegółowo omówiono kolejne tomy edycji, wykazano opuszczenia, pomyłki i nieuzasadnione zmiany w tekstach utworów wprowadzone przez edytora. Konkluzją jest myśl, że nadal czekamy na rzetelna edycję dzieł Leśmiana.

Recenzja omawia książkę Magdaleny Ruty Bez Żydów?, która stanowi prekursorskie opracowanie tekstów prozatorskich i poetyckich utrwalonych w języku jidysz.

Artykuł zawiera omówienie książki Łukasza Garbala. Jej autor miał ambicje usystematyzowania zagadnień związanych z wydawaniem współczesnych tekstów literackich. Sposób prezentowania edytorskich problemów oraz ubogi zasób konkretnych rozwiązań powoduje, iż czytelnicy tomu mogą czuć niedosyt i rozczarowanie.