Tekst o dialektyce nowoczesności w poezji Józefa Czechowicza jest próbą rekonstrukcji modelu nowoczesnego myślenia, które występuje w twórczości autora nuty człowieczej. Punktem wyjścia artykułu jest odróżnienie wzorca dogmatycznego awangardy, zaproponowanego przez Tadeusza Peipera, i niespójnej, labilnej struktury preferowanej przez Czechowicza. Niekonsekwencje i brak jasno wytyczonych granic bliższe są teoriom modernizmu, stąd twórca ballady z tamtej strony zdaje się konsekwentniej i głębiej pojmować specyfikę nowoczesności. Również stosunek poety do takich wyzwań XX-wiecznego myślenia, jak konieczność „człowieczego samoutwierdzenia” (Blumenberg) w świecie nie poddanym sankcji metafizycznej, w świecie dominacji technicznej wizji funkcjonowania jednostki w ramach zasobów, których jest częścią, każą widzieć w Czechowiczu konsekwentnego i świadomego artystę i myśliciela polskiej awangardy.

W pierwszej części artykułu przedstawiona jest tradycja, w ramach której dochodzi do powiązania muzyki z matematyką i liczbowym modelem pojmowania świata, a także omówione są zagadnienia związane z symboliką liczbową oraz gematrią. Środkowy fragment pracy dotyczy sposobu, w jaki skomponowane są dzieła Adriana Leverkühna – bohatera powieści Thomasa Manna Doktor Faustus. Sformułowana zostaje hipoteza, której istotą jest powiązanie – kluczowej dla techniki dodekafonicznej – zasady kwadratu magicznego, z kwadratem z miedziorytu Albrechta Dürera Melancholia I. Staje się to możliwe dzięki wykorzystaniu liczbowych odpowiedników figury muzycznej hetaera-esmeralda. Część trzecią artykułu wypełniają uwagi na temat znaczenia cyfr rzymskich przypisanych poszczególnym rozdziałom powieści, a także rozważania na temat struktury dzieła. Autor, rozwijając hipotezę Jean-Yves’a Massona, sformułował pogląd o możliwości wpisania zasady złotego podziału w narrację Doktora Faustusa.

Autor definiuje zło ontyczne w kontraście do zła moralnego. Zło moralne angażuje świadomy i wolny wybór jednostki, podczas gdy zło ontyczne staje się synonimem cierpienia, choroby, ułomności ciała i umysłu, śmiertelności człowieka i jego „poczucia osobistej nikczemności” (Ricoeur). Tak pojęte zło tropi badacz w rysunku psychologicznym wybranych postaci Gombrowicza w Kosmosie (Witold, pani Kulka i Ludwik), jak również w Pornografii (Siemian i Amelia), a dalej rozwija refleksję nad prowokacyjnym dyskursem pisarza w jego Dzienniku (3), gdzie stawia on tezę, że w każdym Polaku obecny jest Hitler, co Fiała interpretuje ostatecznie w rejestrach antropologii biblijnej św. Pawła jako figurę skłonności do zła tkwiącą we wszystkich ludziach.

W poezji Julii Hartwig podmiot wierszy oscyluje między brzemieniem egzystencjalnego wygnania, świadomością katastroficzną a potrzebą odnalezienia ładu i sensu bytu. Ujawnia przyrodzoną człowiekowi tęsknotę metafizyczną. Autorka zwraca uwagę na akt „widzenia dobra” fundacyjny dla poetyckich epifanii Hartwig. Analiza tej kategorii wsparta została o poglądy Ryszarda Nycza i Charlesa Taylora. Epifania, we wczesnych wierszach Hartwig odwołująca się do onirycznej wizji, następnie pojawia się w intensywnym obcowaniu z realną rzeczywistością. Jest przeżyciem subiektywnym, momentem olśnienia, rodzi się w akcie uwewnętrznienia naoczności. Zachwyt czerpany z potęgi wzroku zrównany bywa – pod względem mocy objawienia pełni egzystencji – z wiarą. Epifanie wskazują niejednokrotnie na ponadludzką sankcję świata oraz na poczucie niewypowiadalnego bogactwa istnienia.

W artykule pokazana jest działalność artysty z Wielopola w perspektywie szeroko pojętej kategorii doświadczenia. Podjęte rozważania, wyrastając z myśli estetycznej Richarda Shustermana i Wolfganga Welscha, stanowią propozycję odczytania twórczości Tadeusza Kantora w optyce nowej aisthesis. Za Arnoldem Berleantem wprowadzona natomiast zostaje kategoria „podmiotu ucieleśnionego”. Wszystkie te tropy refleksję nad doświadczeniem kierują ku somatoestetyce. Ujęcie to (odnoszone zarówno do samego twórcy, jak i do jego dzieła), pokazując cielesny wymiar sztuki i jej źródeł, odsłania jednocześnie psychiczne uwarunkowania procesu twórczego, myślenia Kantora o sobie i własnej twórczości w kontekście „infernum wnętrza”. Działalność artystyczna, która nieodzownie łączy się z wysiłkiem psychicznym i fizycznym, jawi się tu jako doświadczanie siebie, ale i doznawanie własnego dzieła i własnej, psychicznej oraz fizycznej, obecności w nim. W tej perspektywie doświadczenie estetyczne zyskuje rys dramatyczny.

Przedmiotem uwagi czynię retorykę paradoksu i ironii w późnej twórczości krytycznoliterackiej Stanisława Barańczaka. Figura paradoksu jest szczególnie uprzywilejowanym tropem retorycznym w jego krytyce z lat osiemdziesiątych i służy Barańczakowi jako sprawne narzędzie opisu bolączek języka kultury literackiej PRL. Z kolei ironia jest podstawowym chwytem jednego z esejów z lat dziewięćdziesiątych, który stanowi polemikę z zestandaryzowanym, jednostronnym językiem interpretacyjnym. Tym samym obydwa te mechanizmy retoryczne okazują się podporządkowane imperatywowi odpowiedzialności za słowo i w tym też kontekście próbuję rozważyć ich znaczenie. Ponadto autoparodystyczność eseju Kim naprawdę byli „dwaj panowie stateczności” albo: Z frontu walki o gdybizm, albo: Sławiński nareszcie uzupełniony prowokuje do pytań o głębszy sens autoironii i „stawiania w stan podejrzenia” nawet własnego języka krytycznego.

W artykule przedstawione są i omówione: fragmenty dzieła Badania dotyczące rozumu ludzkiego Davida Hume’a (rozdział IX: O rozumie zwierząt, oraz skreślona niewielka część rozdziału X: O cudach), przetłumaczone przez Antoniego Langego, który zwrócił się z prośbą o powierzenie mu tego przekładu do profesora Uniwersytetu Warszawskiego, Henryka Struvego, oraz korespondencja w tej sprawie pomiędzy nimi.

Rozprawa Hume’a w tłumaczeniu Langego jednak ostatecznie nie ukazała się drukiem.

Recenzja jest omówieniem książki Łukasza Garbala „Ferdydurke”. Biografia powieści. Rozprawa Garbala jest próbą komentarza powieści Ferdydurke na szerokim tle historycznym i historycznoliterackim: genezy utworu, intertekstualnych relacji, krytycznoliterackiego kontekstu.

Recenzja omawia książkę Jacka Breczki poświęconą problematyce historiozoficznej utrwalonej w twórczości czterech przedstawicieli literackiego skrzydła „Kultury” paryskiej, tj. Józefa Czapskiego, Jerzego Stempowskiego, Witolda Gombrowicza oraz Czesława Miłosza. Docenienie istotności zawartych w pracy konkluzji, które ukazują wspólny dla tego środowiska programowy antymesjanizm jako źródło nowej jakości w polskiej refleksji o najnowszej historii, skłania zarazem do postawienia pytania o ich podstawy metodologiczne. Autorka recenzji podkreśla, że interdyscyplinarny charakter omawianej rozprawy – opartej na analizie tekstów z pogranicza literatury i filozofii – otwiera szerokie pole do dalszej wieloaspektowej dyskusji, dotyczącej zarówno zagadnień historycznoliterackich, jak też szans wypracowania praktyki badawczej dostosowanej do tekstów o hybrydycznym, literacko-filozoficznym statusie.

Recenzja dotyczy książki Piotra Michałowskiego Głosy, formy, światy. Warianty poezji nowoczesnej. Autorka koncentruje się w niej przede wszystkim na skomentowaniu użytych przez Michałowskiego kategorii: awangardy, autonomii, nowoczesności i modernizmu w perspektywie polskiej poezji.

Recenzja omawia zbiór artykułów poświęconych głównie diarystycznej i prozatorskiej twórczości Mirona Białoszewskiego. Autorka recenzji zwróciła uwagę na różnorodność ujęć poszczególnych zagadnień (m.in. cielesność, twórcza kreacja, tekstowość), ich punkty wspólne, lecz również rozbieżności. Potraktowała książkę jako całość, która dotyczy wybranych aspektów twórczości Białoszewskiego, i umieściła ją w kontekście założonej przez badaczy koncepcji – pisania o dzienniku, którego nie ma.

Książka Elżbiety Dutki o twórczości Andrzeja Kuśniewicza to całościowa interpretacja jego prozy, przeprowadzona z perspektywy antropologii literatury, a zarazem – śmiała, acz nie dość przekonująca – próba odsłonięcia odczytania dialogicznych wątków tego pisarstwa w kontekście filozofii Emmanuela Lévinasa, Martina Bubera i Józefa Tischnera.

Tekst jest wspomnieniem poświęconym nieodżałowanej pamięci Profesorowi Bogdanowi Zakrzewskiemu, wybitnemu historykowi literatury polskiej, znawcy romantyzmu, zasłużonemu badaczowi życia i twórczości Aleksandra Fredry oraz Adama Mickiewicza, badaczowi folkloru śląskiego, edytorowi, wieloletniemu redaktorowi naczelnemu „Pamiętnika Literackiego”, nestorowi polonistyki wrocławskiej.

Autor przedstawia biografię oraz dorobek naukowy i translatorski Pietra Marchesaniego, profesora uniwersytetu w Genui. Absolwent italianistyki w uniwersytecie Sacro Cuore w Mediolanie, rozpoczął pracę zawodową od stanowiska lektora języka włoskiego, przejściowo w Leningradzie (Sankt Petersburg; rok akad. 1967/68), a następnie w Krakowie, w Uniwersytecie Jagiellońskim (1969–1971). Autor skupia się szczególnie na tym fragmencie biografii i pokazuje, jak bardzo ukierunkował tu Marchesani swoje zainteresowania w stronę literatury polskiej i jak bliskie nawiązał kontakty ze środowiskiem naukowym Krakowa. Stał się w rezultacie uznanym profesorem polonistą na terenie Włoch oraz zasłużonym tłumaczem największych współczesnych poetów polskich: Zbigniewa Herberta, Czesława Miłosza i przede wszystkim Wisławy Szymborskiej.

Autor niniejszego tekstu snuje rozważania nad nowym, krytycznym wydaniem dzieł Juliusza Słowackiego, opracowanym przez Jacka Brzozowskiego i Zbigniewa Przychodniaka: 1) Wiersze (2005); 2) Poematy, t. 1–2 (2009). Autor wyraża pełne uznanie dla wysiłku obu edytorów; poddaje dyskusji szereg kwestii, niekiedy wyraźnie odbiegających od tradycyjnej filologii.