W prezentowanym wykładzie Jacques Derrida podejmuje próbę zdekonstruowania wyobrażeń społecznych na temat figury wilka i szerzej – zwierzęcości. W nawiązaniu do bajki Jeana de La Fontaine’a mówiącej o „racji silniejszego” autor prezentowanego wykładu zadaje pytanie, czym jest racja w stosunku władzy zachodzącym między dwiema istotami czy też w szerszym wymiarze stosunków międzynarodowych – między dwoma państwami. Filozof podważa jednocześnie zasadność używania analogii i porównań antropo-zoologicznych. Umieszczając w kolejnych kontekstach wybrane rozważania Plutarcha, Michela de Montaigne’a, Blaise’a Pascala, Thomasa Hobbesa, Jeana-Jacques’a Rousseau, Friedricha Nietzschego i innych, dokonuje Derrida rewizji mitów oraz filozofii społeczno-politycznych Zachodu.

Artykuł dotyczy znaczeń metaforycznych, jakimi obrósł motyw kukułki w literaturze i kulturze dawnej. Fascynacja światem ptaków trwa nieprzerwanie od czasów starożytnych. Wierzenia i wiedzę z nimi związane przekazywano w barwnych i często fantastycznych podaniach, które utrwalano w bestiariuszach oraz encyklopediach. Symbol kukułki ma długą i bogatą tradycję zarówno w obrębie kultury wysokiej, jak i ludowej. Pojawienie się tego ptaka zawsze zwiastowało nadejście wiosny, a jego zachowanie zapowiadało zmiany pogodowe. Kukułce przypisywano zwykle zdolności wieszcze, podczas gdy jej charakterystyczny głos był poczytany za wróżbę szczęśliwych lub pechowych wydarzeń. Kukułczy zwyczaj podrzucania jajek do cudzych gniazd uczynił z niej emblemat wszetecznicy. Zgodnie okrzyknięto ją symbolem cudzołóstwa i to zarówno w żeńskim, jak i męskim wydaniu. W kulturze staropolskiej kukułkę identyfikowano też ze słowiańską Wenerą nazywaną Zyzylą albo Dzidzilelą. Zrozumiałe więc, że działania kukułki uchodziły za metaforę żądzy życia i popędu seksualnego. Łamały one wszelkie ograniczenia narzucane przez etykę i obyczaje. Chyba zasłużenie ten sprytny ptak został uznany za metaforę rozmaitych podstępów, matactwa oraz oszustwa. Warto pamiętać, że bestiariuszowe fabuły czytane przez pryzmat alegorii stanowiły rodzaj cennych lekcji moralności, jakich udzielała ludziom matka natura.

Artykuł poświęcony został kwestii roli antyku w antropologicznej refleksji Józefa Wybickiego. Teksty pisane przezeń po upadku Rzeczypospolitej stanowią próbę odpowiedzi na pytanie o to, jak żyć godnie w czasach dziejowych zawirowań i niepewności. W tej sytuacji zwrot ku tradycji antycznej, ważnej w dobie staropolskiej i odgrywającej istotną rolę w oświeceniu stanisławowskim, ma charakter kompensacyjny. W świecie podlegającym nieustannym zmianom wzorce zachowań wywiedzione ze starożytności pozwalają wskazać na wartości uniwersalne, którymi człowiek powinien się kierować, by być szczęśliwym (mimo niesprzyjających okoliczności). Duże znaczenie ma też autokreacyjny charakter pism Wybickiego – dzięki przyjęciu postaw zalecanych przez antycznych mistrzów sam poniekąd staje się wzorem godnym naśladowania. Zwraca on przede wszystkim uwagę na własną użyteczność. Pozbawiony możliwości działania w sferze politycznej, poświęca się wychowaniu dzieci i aktywności pedagogicznej.

Celem artykułu stało się przybliżenie opowieści o prowadzonych przez legendarnego władcę Wizimira wojnach polsko-duńskich z czasów przedpiastowskich, przetwarzanej w staropolskich traktatach historycznych i w tekstach beletrystycznych (od barokowych poematów epickich po XX-wieczną prozę historyczną). Przedmiotem uwagi są tu zarówno wzajemne tematyczne powiązania owych tekstów, jak i zachodzące między nimi różnice dotyczące sposobów przedstawienia wątku czy też przypisywanych mu sensów ideowych. Istotny problem stanowi także stopień zakorzenienia opowieści o Wizimirze w imaginarium narodowych legend i, co za tym idzie, trwałość związanej z tym władcą pamięci kulturowej.

Artykuł omawia dokonaną przez Jacka Dehnela w powieści „Matka Makryna” interpretację postaci męczennicy Makryny Mieczysławskiej, która okazała się oszustką. Jednak tej wiedzy o charyzmatycznej przeoryszy nie mieli romantycy (zwłaszcza Zygmunt Krasiński i Juliusz Słowacki), kiedy tworzyli sugestywny mit unickiej męczennicy za wiarę, prześladowanej przez carat. Współczesny pisarz przewrotnie nawiązuje do romantycznej legendy (odtworzonej syntetycznie w pierwszej części artykułu), przedstawiając Makrynę jako osobę sprawczą, która w patriarchalnym systemie kultury polskiej odnalazła możliwość działania jako świadoma swej mistyfikacji zakonnica, tworząca własną legendę męczennicy. Dehnel dokonuje feministycznej rewizji postaci, pokazując, że tożsamość bohaterki opierała się na grze, polegającej na nieustającym konstruowaniu i dekonstruowaniu biografii, co w interpretacji jego powieści zostało wydobyte i zaprezentowane z wykorzystaniem m.in. narzędzi feministycznej krytyki i teorii literatury.

Celem artykułu jest zaprezentowanie odkrycia polegającego na ustaleniu źródła ilustracji wykorzystanych przez Michała Arcta w pierwodruku opowieści Marii Konopnickiej „O krasnoludkach i o sierotce Marysi” (Warszawa 1896), jakim okazało się niemieckie czasopismo dla dzieci „Kinder-Gartenlaube”. To właśnie w 11 jego numerach, opublikowanych w latach 1887–1890, autorki artykułu odnalazły wszystkie prace kilka lat później użyte w warszawskim druku. Szczegółowa analiza ilustracji oraz tekstów towarzyszących im w oryginalnym kontekście wydawniczym pozwoliła na stwierdzenie, że Konopnicka znała zarówno jedne, jak i drugie, a dzięki różnorodności sposobów odnoszenia się do nich dała się poznać jako wytrawna interpretatorka, tłumaczka i autorka poetyckich ekfraz, dla której dostarczony przez wydawcę materiał stał się nie tyle ograniczeniem, ile katalizatorem wyobraźni.

Przedmiotem niniejszego szkicu jest analiza pozytywistycznego bestselleru dla dzieci „Gucio zaczarowany” Zofii Urbanowskiej od strony jego recepcji czytelniczej i krytycznoliterackiej. Powieść stanowiła inspirację dla pisarzy XIX- i XX-wiecznych, była również na nowo opracowywana i parafrazowana. Dlatego też autorka artykułu przypomina i bada w odniesieniu do pierwowzoru zapomniany utwór „Sen Józia” Faustyny Morzyckiej, będący młodopolską przeróbką „Gucia zaczarowanego”.

Celem artykułu jest przypomnienie popularnej w Dwudziestoleciu międzywojennym pisarki, publicystki, scenarzystki i realizatorki filmów krótkometrażowych – Zofii Dromlewiczowej. Nacisk został położony na jej role pisarki i autorki powieści filmowych, powstałych głównie na podstawie istniejących już scenariuszy oraz skierowanych do młodych czytelników i czytelniczek. Artykuł pokazuje ową twórczość jako symptom nowoczesności, a samą Dromlewiczową jako świadkinię czy też kronikarkę przemian dokonujących się w kulturze na początku XX wieku. Jednocześnie proponuje on wyjście poza wąskie kategoryzowanie działalności artystycznej autorki jako drugo- lub trzeciorzędnej.

Opublikowany w „Śrubach” wiersz „Purpurowy Osioł” nigdy nie był przedrukowany przez Juliana Przybosia. Dlaczego? Ponieważ jako werbalizacja chłopskiej wyobraźni poetyckiej zasadniczo oraz wielorako przeciwstawiał się następującej po nim twórczości niemal całego półwiecza: jeszcze młodzieńczy obraz zwierzęcej rewolucji zawierał i antyludową, i antysocjalistyczną wymowę.

Przedmiotem tekstu jest „Siódemka” Ziemowita Szczerka, będąca realizacją zwrotu ku kulturze staropolskiej, który w refleksji nad polską tożsamością dokonuje się od początku XXI wieku. Zawarta w powieści koncepcja polskiej tożsamości stanowi propozycję oryginalną i płodną poznawczo: długie trwanie staropolskiej przeszłości nie jest tutaj „widmową” trwałością pozostałości bytującej w pamięci kulturowej, ale materialnym utrzymywaniem się przeszłości w teraźniejszości krajobrazu i zamieszkujących go rzeczy. Te istnieją tu i teraz – w Polsce XXI wieku – lecz nie jako bierne „zabytki”, ale działający aktorzy. Artykuł nie jest jednak tylko aspektową interpretacją „Siódemki”. W zamyśle ma doprowadzić do ogólniejszych wniosków, które dadzą się zastosować do innego niż dotychczas ujęcia „długiego trwania” kultury szlacheckiej w Polsce, a także „długiego trwania” samego w sobie.

W artykule dokonuje się analizy powieści Hannsa Heinza Ewersa „Alraune. Historia pewnej żyjącej istoty”, wydanej po raz pierwszy w Niemczech w 1911 roku, a przetłumaczonej na polski kilkukrotnie, m.in. przez Jadwigę Przybyszewską w 1917 roku i Barbarę Grunwald-Hajdasz w 2024 roku. Niemalże od początku książce towarzyszyły zarówno atmosfera skandalu, jak i ogromna popularność, a przy tym skrajnie różne opinie. Dzisiaj podczas lektury polskiej edycji, opublikowanej po ponad 100 latach od pierwodruku, uwidaczniają się rozmaite konteksty kulturowe utworu, jakie czynią go wciąż aktualnym, wskazujące nowe sposoby odczytu możliwe do realizacji dzięki współczesnym metodologiom. Jak się wydaje, „Alraune” jest doskonałym materiałem do rozważań z kręgu badań feministycznych, ekofeministycznych, gender, queer, a także poruszających zagadnienia posthumanizmu.

Od kilku lat odwiedzający muzeum w Oblęgorku zachwycają się obrazem „Wenecja”, sygnowanym nazwiskiem wielkiego pisarza. Obraz zakupiony został od prywatnego kolekcjonera. W szkicu usiłuję wskazać na historycznoliterackie przesłanki, które mogą podać w wątpliwość autorstwo Henryka Sienkiewicza. Sprawy atrybucji obrazu bynajmniej nie przesądzam; w zakończeniu wyrażam nadzieję, że mój szkic otworzy interdyscyplinarną dyskusję nad płótnem i skłoni do sięgnięcia po niespożytkowane dotąd źródła biograficzne.

Problematyczność życiorysu Władysława Reymonta wynika z konfabulacji pisarza i formowania przez niego apokryfów autobiograficznych. Sytuacja ta powoduje, że trudno oddzielić fikcję od faktów. Znanych jest siedem takich form fantazjotwórczych: życiorys tzw. czeski z r. 1900, list do Antoniego Wodzińskiego z r. 1903 (najczęściej eksplorowany w badaniach), „Wspomnienia z lat dziecięcych” z r. 1911, „Z powodu »Trylogii« (wspomnienie)” z r. 1917, życiorys tzw. amerykański z r. 1919 oraz dwa francuskojęzyczne z r. 1925 – tzw. nicejski i przesłany Woźnickiemu. Różnią się one wieloma cechami: faktografią, sposobem narracji, stopniem uszczegółowienia.
Owe życiorysy i autobiografie w artykule zebrano i omówiono pod kątem ich genezy i zawartości, oprócz tego podjęto próbę wskazania w nich miejsc wątpliwych pod względem wiarygodności. I to był pierwszy cel. Drugim było wyzyskanie materiału jako podstawy analitycznej eksponowanych lub eskamotowanych przez Reymonta konkretnych biografemów (pochodzenia, wykształcenia, epizodów teatralnych, spirytystycznych, kolejarskich oraz dotyczących jego twórczości).
Wnioski z przeprowadzonych analiz pokazują pisarza jako autokreatora, dla którego własna biografia stała się budulcem narracji fikcjonalnych z ekspozycją wielu fantazmatów. Interesująca jest zwłaszcza autobiografia tzw. nicejska z r. 1925, będąca rodzajem jeremiady.

Tekst zawiera recenzję książki „Literatura autobiograficzna Żydów polskich. Tradycja, nowoczesność, płeć” – autorstwa trojga badaczy z Uniwersytetu Wrocławskiego zajmujących się studiami judaistycznymi. Monografia jest wynikiem realizowanego w latach 2018–2024 projektu w ramach NPRH, mającego na celu stworzenie, poprzez przekłady na język polski, kanonu żydowskiej literatury wspomnieniowej jako jednego z niezwykle ważnych, a niemal nieznanych źródeł do dziejów społecznych, historii kultury i religii ziem polskich. Opracowanie stanowi znakomity przewodnik po tym bogatym i mało dotąd znanym terenie.

Tekst wyrasta z inspiracji zbiorem rozpraw Janusza Deglera „Obecność Witkacego. Szkice i materiały do dziejów recepcji”, ale i całym witkacologicznym dorobkiem badacza. Autorka proponuje, by książkę tę czytać nie tylko jako opowieść o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu i o dziesięcioleciach budowania jego obecności w kulturze, lecz też z perspektywy biografii Deglera, który Witkacemu poświęcił całe dorosłe życie, z ogromnym zaangażowaniem wydobywając artystę z zapomnienia. Ów tom można uznać zatem za narrację o obecności Witkacego w biografii badacza, zapis jego doświadczenia związanego z odkrywaniem pisarza, podziwem dla jego dzieła i osobowości. „Obecność Witkacego” to w istocie także obecność Deglera.

Monografista skupia naszą uwagę na różnych formach ekspresji problemu religijności w pisarstwie Anny Kamieńskiej. Ta niezwykle intymna (prywatna) sfera osobowości autorki przedstawiona została subtelnie i dyskretnie, jak niepospolite oraz nienarzucające się było doświadczanie chrześcijaństwa samej Kamieńskiej.