Analizując w perspektywie socjologicznej ukazaną w „Liście do Pizonów” Horacjańską maskę kritikos (łac. iudex), autor skupia się na strategii budowania autorytetu i miejsca w hierarchii społecznej krytyka literackiego. Biorąc pod uwagę podwójną naturę „Sztuki poetyckiej” („De arte poetica”) – dzieła dydaktycznego i poetyckiego – uznał za funkcjonalnie równorzędną zarówno warstwę teoretyczno- oraz historycznoliteracką, wyrażoną wprost, jak i elementy metapoetyckie, zwłaszcza skupione wokół konstrukcji podmiotu. Iudex, jako nie-twórca, proteuszowo ukazuje się w roli ojca, klienta-nauczyciela, wieszcza, filozofa i przyjaciela twórcy. Z każdą kolejną rolą zyskuje cząstkę autorytetu, uprawomocniającego wydawane sądy. Proces ten pozwolił na uwypuklenie szczególnej relacji, jaka łączy podmiot-krytyka z adeptem sztuki poetyckiej.

Przedmiotem artykułu jest interpretacja wybranych średniowiecznych pieśni autorek tworzących w języku oksytańskim (tzw. trobairitz) poprzez współczesne narzędzia badawcze w zakresie metryki, rytmiki i wersyfikacji, które leżą w polu krytyki somatycznej. Poezja dworska kobiet w wiekach średnich zbudowana jest na fundamentalnym napięciu między socjopoetycką konwencją miłości dwornej a pragnieniem autentyczności. Z uwagi na wybitnie formalny charakter liryki trobairitz konieczne wydaje się sięgnięcie po metodologie umożliwiające badanie obecności ciała w tekście, co pozwala na umiejscowienie osobowości literackiej autorki w tym kontinuum.

Artykuł stanowi przegląd treści pieśni safickiej Rudolfa Agrykoli Młodszego adresowanej do biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego, którą włączył do swej dysertacji kosmologicznej „Introductio in Ptolemaei Cosmographiam cum longitudinibus et latitudinibus regionum et civitatum celebriorum” (Kraków 1512, 1517) Jan ze Stobnicy (1470–1530). Jako poemat panegiryczny wiersz Rudolfa stanowi opowieść o działalności i osiągnięciach biskupa. Wsławił się on zarówno licznymi inwestycjami budowlanymi, zakładaniem miast, patronatem roztaczanym nad artystami, jak i przymiotami swojej osobowości. W artykule podjęto próbę charakterystyki pochwały hierarchy, która całkowicie odpowiadała oczekiwaniom ówczesnych czytelników.

„Fortunatus”, wydany po raz pierwszy w Augsburgu w roku 1509 (anonimowo przez Johanna Otmara), a w drugiej połowie XVI wieku opublikowany po polsku w tłumaczeniu Marcina Siennika (który korzystał z edycji frankfurckiej z 1564 roku), należał do bestsellerów, był jednym z najbardziej poczytnych romansów tamtych czasów.

Autor artykułu dyskutuje – w kontekście dotychczasowych badań polskich (skąpych i nieobszernych) oraz, przede wszystkim, germanistycznych (wieloaspektowych i wielowątkowych) – z ujęciami interpretacyjnymi „Fortunata”, a także ze stanowiskiem Jurija Striedtera w jego studium „Der polnische »Fortunatus« und seine deutsche Vorlage”, podstawowym (po dziś dzień) dla badań nad tłumaczeniem.

Fikcjonalność tekstu, również zastosowane w nim różnorodne techniki i konwencje narracyjne, wpływają na różnorodność interpretacji, akcentujących każdorazowo dany aspekt podjętych konwencji. „Fortunat” stanowił autorskie przetworzenie w swoistą powieściową całość dostępnych w obiegu księgarskich druków niemieckojęzycznych, zasobów informacyjnych niesionych przez te wernakularne teksty. „Fortunat” tworzy z nich pewną nową i odmienną jakość. W pracach poświęconych temu utworowi zwraca się uwagę na brak w nim jednolitego systemu wartościowania (i interpretowania), na osadzenie narracji w kontekście świata wartości arystokratycznych, kodu rycerskiego, z jego symbolicznymi przedstawieniami, oraz świata cywilizacji mieszczańskiej, wczesnokapitalistycznej, z olbrzymim znaczeniem wymiany opartej na pieniądzu.

„Epitafijum Hannie Kochanowskiej” zachowuje status dwoisty: chociaż do samych Trenów już nie należy, to przecież pozostaje z nimi zwrotnie sprzężone i rzuca na nie takie światło, które zasadniczo zmienia ich wymowę. To znaczy: poświęcone Hannie epitafium pozwala zakwestionować „krzepiącą” wymowę całego cyklu. Zwerbalizowana epitafijnym wierszem racjonalizacja drugiej ojcowskiej tragedii to skondensowany manifest postawy pasywnej: odtąd doczesne życie Kochanowskiego będzie przez niego pojmowane już wyłącznie jako bierne podążanie ku śmierci. Powrót do rozpaczy wiązał się z jej dozgonnym doświadczaniem.

Destruktywna reinterpretacja „Trenów” była immanentnie sformułowana przez samego Kochanowskiego, a jednak dotąd pozostawała niedostrzegana przez badaczy. Dlaczego? Ponieważ finalnie jednak przeczyła optymistycznej wymowie cyklu – czytanego samoistnie i tym samym postrzeganego w odcięciu od jego epitafijnego dopełnienia.

Dla rządów dawnej Rzeczypospolitej zmagania z Tatarami – napadającymi na ziemie polskie w celach grabieżczych – stanowiły poważny problem. Znalazł on odzwierciedlenie w staropolskich pamiętnikach. Wielu memuarystów (Jan Florian Drobysz Tuszyński, Stanisław Druszkiewicz, Mikołaj Jemiołowski, Joachim Jerlicz, Samuel Maskiewicz, Jan Zbigniew Ossoliński, Kazimierz Sarnecki) opisywało zjawisko porywania jasyru – dotkliwe dla ówczesnego polskiego społeczeństwa pod względem politycznym, gospodarczym, demograficznym oraz godności narodu. Wśród rozmaitych spostrzeżeń, związanych z niewolą u Tatarów i Turków, dawni pamiętnikarze czynili uwagi na temat wyzwalania z jasyru. Wskazywali na różne jego sposoby: czyn zbrojny w bezpośredniej konfrontacji z najeźdźcą; wykup (przez krewnych, przez obcych w ramach dobroczynności); wymiana więźniów; uwalnianie na mocy traktatów zawieranych bezpośrednio po zakończeniu bitwy. Ponadto znaczny udział w wyzwalaniu pojmańców odgrywały poselstwa, które wysyłano do państwa Porty.

Studium podejmuje polemikę z twierdzeniem, iż „Eklezjastes” Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, poetycki przekład „Księgi Koheleta”, został przez autora opracowany na podstawie tłumaczenia „Biblii” Jakuba Wujka. Autor wykazuje, że parafraza Lubomirskiego powstała w oparciu o tekst „Wulgaty”. W tym celu poddaje analizie translatologicznej fragmenty „Eklezjastesa” wskazane w literaturze przedmiotu jako dowody zależności dzieła od translacji Wujka (Argumenty 1–8) oraz przedstawia przesłanki świadczące o pracy Lubomirskiego na tekście łacińskim (Argumenty 9–12).

Artykuł stanowi omówienie kategorii ozdobności retorycznej (ornatus) w podręcznikach wymowy autorstwa trzech jezuitów z XVII wieku: Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, Zygmunta Lauksmina i Jana Kwiatkiewicza. Antyczni nauczyciele retoryki najczęściej łączyli ją z rozmaitymi przekształceniami językowymi, znanymi pod nazwą tropów czy figur słów i myśli. Jej głównym wyznacznikiem stała się szeroko rozumiana figuratywność. Porównanie sposobów opisania tej kategorii w podręcznikach trzech autorów czerpiących inspiracje z dzieł Cycerona i Kwintyliana pozwala ukazać zmiany w myśleniu o ozdobności i przeobrażenia, jakim podlegał cyceronianizm we wczesnonowożytnej teorii i praktyce retorycznej. Otwarciu na nowe inspiracje stylistyczne towarzyszyła troska o błyskotliwość wypowiedzi. Wśród najczęściej stosowanych schematów wysłowienia znalazły się wówczas alegoria, metafora, peryfraza i antonomazja.

W artykule wykazano, że bezpośrednim powodem zawarcia „Dialogu mistrza Polikarpa ze Śmiercią” w 1542 r. w druku „Śmierci z mistrzem dwojakie gadania” była epidemia dżumy, która w tym czasie opanowała Wielkopolskę, a rok później dotarła do Krakowa. Należała ona do najsroższych, jakie miały miejsce w Polsce w wiekach XV i XVI. Stołeczni drukarze wydali wówczas szereg druków o tematyce mortualnej i w ramach tej akcji przypomniano sobie również o średniowiecznym dialogu. Autor zwrócił też uwagę na dwóch czytelników owego druku: Mikołaja Reja, który pod jego urokiem pisał dramat Kupiec (1549), oraz Pawła Simplicjana, który w zbiorze „Manele duchowne” (1601) in extenso przytoczył z „Dwojakich gadań” wiersz obejmujący wypowiedź czaszki. Publikację Simplicjana łączy z edycją z 1542 r. również wykorzystanie tej samej ryciny z przedstawieniem Kostuchy.

Artykuł omawia kilka miejsc „Żywota Ezopa” Biernata z Lublina. Dla lepszego zrozumienia czy zgoła poprawienia przekazanego tekstu dokonano porównania z oryginałem greckim i przede wszystkim z tekstem łacińskiego przekładu Rinuccia, uwzględniono też przekład niemiecki (Steinhöwel) i czeski (Vrchbělský).

Informacje biograficzne dotyczące Jana Dzwonowskiego (Jana z Kijan), zaczerpnięte z jego twórczości i zestawione ze źródłami archiwalnymi, pozwalają na sformułowanie wniosków. Poeta pochodził z wioski Dzwonowa w ówczesnym powiecie pilzneńskim. Możemy przypuszczać, że kształcił się w szkole przy kościele Wszystkich Świętych w Krakowie. Z pewnością twórca poezji plebejskiej od początku lat dziewięćdziesiątych XVI w. był organistą w kościele farnym pw. Krzyża Świętego w Brzostku (dziś powiat dębicki, województwo podkarpackie). To Jan z Kijan jako pierwszy grywał na instrumencie („regale”), a następnie na nowych organach zakupionych przed 1608 r. do kościoła w Brzostku. Najprawdopodobniej tutaj założył rodzinę i wraz z dziećmi mieszkał w domu przy rynku, użytkował też dwa pręty pola. Wiele argumentów przemawia za tym, że zmarł między 1622 a 1625 r. w czasie zarazy pustoszącej miasteczko.

Artykuł omawia nowo odnaleziony łaciński wiersz Daniela Naborowskiego napisany na cześć niemieckiego chirurga Wilhelma Fabriciusa Hildanusa oraz ich nieznaną dotąd korespondencję (list Naborowskiego datowany 27 VII 1613 i dwa listy Hildanusa z 12 I 1614 i 20 III 1614). Zrekonstruowano przebieg znajomości poety (oraz jego patrona Janusza I Radziwiłła) z niemieckim medykiem na podstawie odnalezionej korespondencji, opublikowanej przez Hildanusa w zbiorze „Observationum et curationum chirurgicarum centuriae”. W liście Naborowskiego pojawiły się także nowe informacje na temat bitwy pod Guzowem, stoczonej podczas rokoszu Zebrzydowskiego.

W artykule podjęto zagadnienie zagadkowego słowa „buzyra” występującego w „Dafnis drzewem bobkowym” (1638) Samuela Twardowskiego. Uwzględniając pominięte we wcześniejszych badaniach konteksty z twórczości barokowego poety oraz fragment „Institutio principis Christiani” Erazma z Rotterdamu, w którym mowa o tyranie Buzyrysie, autor artykułu dowodzi, że słowo to oznacza dziką bestię i stanowi składnik języka poetyckiego Twardowskiego. Z podobnym użyciem terminu można się spotkać w jednym z utworów Adriana Wieszczyckiego. Przywołując późniejszą twórczość, autor ustalił, że forma „Buzyr” stała się w polszczyźnie w drugiej połowie XVII wieku – być może pod wpływem Twardowskiego – również oboczną postacią imienia starożytnego tyrana (spotykaną jeszcze na początku XIX stulecia). Oba słowa różnią się jednak rodzajem gramatycznym: „buzyra” to rzeczownik pospolity rodzaju żeńskiego, „Buzyr” to nazwa własna rodzaju męskiego.

Artykuł zawiera poprzedzoną wstępem historycznoliterackim edycję „Dumy kozackiej o wojnie z Kozakami”, utworu w języku ruskim dotyczącego bitwy pod Beresteczkiem, zachowanego w unikatowym druku z 1651 roku. Publikowana dotychczas jedynie w transliteracji, praktycznie nieobecna w polskiej literaturze przedmiotu „Duma” wyróżnia się na tle szczątkowo zachowanych publikacji ruskich tłoczonych w grafii łacińskiej swą kompletnością i stanowi jedyny tak obszerny przekaz okolicznościowy z czasów wojen kozackich. Analiza treści oraz wydobycie pieśniowej struktury wiersza pozwala przyporządkować go do kategorii jezuickich druków propagandowych wydawanych na ziemiach ukraińskich w celu wzmocnienia pozycji kościoła unickiego i samego Towarzystwa Jezusowego, którego działalność w okresie powstania Bohdana Chmielnickiego została znacznie ograniczona. Prezentowana edycja stanowi propozycję zastosowania ujednoliconych zasad transkrypcji dla nowożytnych tekstów w języku ruskim drukowanych w alfabecie łacińskim.

Celem artykułu jest zaprezentowanie stopnia skażenia tekstów mów pogrzebowych Jakuba Sobieskiego znajdujących się w „Mówcy polskim” Jana Stefana Pisarskiego (Kalisz 1668). Argumentacja została oparta na dowodach zebranych w trakcie pracy nad edycją krytyczną mów Sobieskiego. Miejsce antologii Pisarskiego w tradycji tekstów oracji funeralnych, odtworzonej metodą krytyki stemmatycznej, jest podrzędne, gdyż zgromadzone tam przekazy zawierają liczne błędy odziedziczone po przodkach i własne (opuszczenia słów, fraz, a nawet całych fragmentów, i zamiany wyrazów), prowadzące do naruszenia zarówno warstwy stylistycznej, jak i faktograficznej, często niedostrzegalne w czasie lektury.

Artykuł prezentuje nieznany manuskrypt „Nowego nieba duchownego”, które przypisywano Tomaszowi Nargielewiczowi OP, pomijając autopsję przekazu. Zasadniczą treść artykułu stanowi omówienie odnalezionego zabytku i porównanie dzieła, rękopisu oraz kodeksu, w jakim je utrwalono, z twórczością dominikanina. Przeprowadzone analizy pozwoliły ustalić autora „Nowego nieba” oraz postawić nowe hipotezy dotyczące okoliczności powstawania dzieł Nargielewicza.

We wstępnej części artykułu autor referuje dotychczasowy przebieg badań nad poematem „Victoria deorum” Sebastiana Fabiana Klonowica, uwzględniając zagadnienie szlachectwa, alegoryczność utworu, jego kwalifikację genologiczną i tematyczną, przynależność do staropolskiej literatury parenetycznej, objaśnienie tytułu, rolę kontekstu mitologicznego, problematykę społeczną, konstrukcję dzieła, dzieje druku oraz antyczne i nowożytne źródła erudycji. Następnie przybliża dzieje tłumaczeń „Victoria deorum” (zarówno tych pozostałych w rękopisie, jak i fragmentów drukowanych w pracach badawczych), a także wspomina cząstkowe edycje łacińskie dzieła i cytuje fragmenty translacji autorstwa uczonych. Badacz informuje o odkryciu uznawanego za zaginiony przekładu Jacka Idziego Przybylskiego i charakteryzuje jego rękopis, odnaleziony w zbiorach Ambrożego Grabowskiego zdeponowanych w Archiwum Narodowym w Krakowie, po czym rozważa przyczyny, dla których tłumacz poniechał dalszej pracy, a Grabowski nie opublikował dzieła przyjaciela.

Autor recenzji polemizuje z głównymi tezami książki Andrzeja Tadeusza Staniszewskiego „Cracow Stories: The Functioning of the Popular Narrative Literature in the Early Modern Cracow” (2020), przekonując, że – wbrew jego twierdzeniom – wprowadzona do polskiego obiegu czytelniczego w XVI wieku fabularna literatura popularna była wznawiana w stuleciu następnym. Świadczą o tym zarówno nieliczne zachowane egzemplarze, jak i zwłaszcza inwentarze księgarskie, których znaczenie badacz umniejszył.

Książka „W stronę Albionu” Mirosławy Hanusiewicz-Lavallee to gruntowna, bogato udokumentowana monografia tytułowej problematyki, ujęta w ramy dwóch odmian komparatystyki: genetycznej i typologicznej. Pierwsza z nich przynosi szereg wartościowych rozpoznań i ustaleń w sprawie tła historycznego, kanałów transmisji, autorstwa, podstaw przekładów, technik translatorskich, edycji. Komparatystyka typologiczna natomiast otwiera przestrzeń dla mistrzowskich interpretacji polskiej poezji barokowej w kontekście angielskiej poezji metafizycznej.