W historii literatur polskiej, rosyjskiej i serbskiej Cyprian Norwid (1821–1883), Konstantin Słuczewski (1837–1904) i Đorđe Marković Koder (1806–1891) traktowani są jako niezrozumiali ze względu na specyficzny styl, zgodnie oceniany przez badaczy jako ciemny i trudny do odszyfrowania. Rzadko jednak zwracali oni uwagę, że ci sami autorzy formułowali w swojej twórczości hermeneutyczne i epistemologiczne pytania dotyczące kwestii (nie)zrozumiałości i (nie)poznawalności świata. Z tego powodu interpretacja ich poezji prowadzić musi do refleksji nad fundamentami rozumienia jako takiego. Czytając wybrane wiersze wymienionych poetów, koncentruję się na badaniu (meta)hermeneutycznego i (meta)epistemologicznego wymiaru ich spuścizny.

olemizując z często bezdyskusyjnie przyjmowaną tezą o „antyobrazowości” poezji Tadeusza Peipera, autorka stara się pokazać, że pisarz rozmaicie wykorzystuje obraz w swojej twórczości, a właściwie, że bez uwzględnienia go nie sposób oddać sprawiedliwości jego teorii i praktyce poetyckiej. Jest to obraz rozumiany awangardowo: jako zdarzenie, działanie, ruch, i jako kategoria afektywna, synestezyjnie intensywna, otwarta na somatyczno-semantyczne przepływy.
Mimo że Peiper często odwołuje się do reguł nowej sztuki, obraz nadal pozostaje dla niego bytem statycznym. W swoim programie poetyckim twórca wprowadza jednak pojęcie obrazów urywkowych, które na różne sposoby konweniują z awangardowymi – i późniejszymi – teoriami estetycznymi. Odwołując się do starszych oraz nowszych teorii obrazu i widzenia (m.in. Władysława Strzemińskiego, Gottfrieda Boehma i Georgesa Didi-Hubermana), autorka pokazuje, jaką rolę w koncepcji poezji i praktyce poetyckiej przypisuje Peiper „nowej obrazowości” oraz jak wpływa ona na efekt ideowo-estetycznej jedności tej koncepcji i praktyki.

Tekst stanowi próbę opowiedzenia o kilku problemach poetyki Tadeusza Peipera z perspektywy nowej krytyki ekonomicznej (New Economic Criticism). Badaczowi przyświeca idea skomplikowania i pogłębienia nazbyt prostego obrazu, zgodnie z którym uznaliśmy Peipera za piszącego w socjalistycznym duchu piewcę liberalnej, neoklasycznej ekonomii i modelu człowieka ekonomicznego, strategie argumentacyjne tego autora sprowadziliśmy zaś do tezy o totalizacji ekonomii jako naczelnej zasadzie nowoczesności (i prawie estetycznym). Celem szkicu jest więc pokazanie twórczości Peipera jako bardziej dynamicznej i często wewnętrznie sprzecznej, opartej na konflikcie między deklaracjami i fantazjami ekonomicznymi pisarza (logika rynku, łańcuchy ekwiwalentów semantycznych i peryfraz jako ogniwa wymian między różnymi systemami symbolicznymi) a jego rzeczywistą praktyką językową. Wyłaniałby się z niej obraz detalicznego zbieracza i drobnego ciułacza, zmagającego się z problemem niedoboru środków; poety, który traktuje wiersz jak depozyt i – wbrew logice rynku – lokuje w nim to, co przeraża go samą możliwością cyrkulacji, a więc ryzykiem upłynnienia się i spadku wartości.

Niniejszy artykuł stanowi odczytanie wybranych utworów Stanisława Rembeka, czyli powieści „Nagan” oraz „W polu”, a także opowiadań z czasów wojny polsko-bolszewickiej. Rozważania skupiają się na pacyfistycznych aspektach międzywojennej twórczości pisarza. Praca prezentuje również sposoby, jakimi Rembek w swojej prozie podważał tradycyjne w polskiej literaturze wyobrażenia o wojnie, naruszając tym samym tyrtejsko-martyrologiczno-mesjanistyczny obraz konfliktów zbrojnych. W tym celu wykorzystano pojęcie imaginarium rozumianego jako figury zbiorowo przeżywanego dramatu. Dodatkowo przywołany został aktualny stan badań nad twórczością pisarza. Zarysowano także, na podstawie wypowiedzi Rembeka, jego nastawienie do pacyfizmu.

Artykuł jest nowatorskim odczytaniem tomu poetyckiego „Trzy salwy” z 1925 roku. Przeprowadzone badania uwzględniają formę materialną – biorą pod uwagę okładkę, format, rodzaj i gramaturę papieru, a także biografię poszczególnych egzemplarzy. Autorka dokonuje całościowej analizy tomu i szuka odpowiedzi na pytanie, jaka była jego rola w procesie kształtowania się polskiej poezji proletariackiej, gdyż po publikacji „Trzech salw” rozgorzała dyskusja w prasie na temat zadań i powinności tej poezji. Obserwacji podlega również przemilczenie przez polemistów faktu, iż okładkę zaprojektował Mieczysław Szczuka, awangardowy grafik i piewca polskiego konstruktywizmu. Wydanie zbioru wznowiono dwukrotnie: w 1956 i 1967 roku – obie te edycje są przedmiotem analizy w niniejszym szkicu. Ponadto omówiono układ wierszy w tomie. Autorka czyta Trzy salwy, wychodząc od okładki, poprzez poezję i kończąc znów na okładce.

W artykule przedstawiono interpretację tomu Marii Kaloty-Szymańskiej „Sezon w Tatrach i po sezonie”. Opublikowany w 1981 roku zbiór wyróżnia się symetrią kompozycyjną, a także podwójnością w zakresie topografii sensualnej. Ważną rolę w tomie odgrywa zmysł dotyku. Eksponowanie taktylnych krajobrazów tworzy intymną relację z przestrzenią górską. Jest to relacja dwustronna – podejmująca górskie wspinaczki bohaterka liryczna nie tylko dotyka skały, ale również czuje dotyk gór. Początkowo poetyckie zapisy prezentują bezpośrednie doświadczenia w Tatrach, drugą część zbioru wypełniają natomiast wspomnienia, sensualność prowadzi do haptycznej wzniosłości (haptic sublime). Kalota-Szymańska nie przekracza jednak owej konwencji dzięki temu, że kieruje uwagę na kwestie związane z etyką i odpowiedzialnością za środowisko.

W drugiej części wykładu Jacques Derrida zastanawia się nad istotą polityczności i analizuje różne przedstawienia państwa i władzy suwerennej w formie zwierzęcej. Odwołuje się do licznych biblijnych obrazów potworów i bestii, co ostatecznie prowadzi go do ponownego przemyślenia arystotelesowskiej idei człowieka jako zwierzęcia politycznego oraz do zdekonstruowania filozofii porządku społecznego i politycznego Thomasa Hobbesa. Derrida, dochodząc do wniosku, że człowiek jest dla drugiego człowieka wilkiem, zaleca ponowną lekturę psychoanalitycznych objaśnień mitów oraz baśni. Idąc w ślad za Sigmundem Freudem, kwestię ograniczeń w analogiach między społecznościami zwierzęcymi a ludzkimi instytucjami państwowymi, pozostawia otwartą.

Staropolskie narracje biblijno-apokryficzne są najobszerniej zachowanymi polskojęzycznymi tekstami średniowiecznymi (łącznie ponad 2000 stron rękopisów i starodruków). Artykuł przedstawia pewien fenomen tych tekstów, zwany „wielowarstwowością źródłową”. To splot kilku czynników wpływających na kształt tekstu (polski tekst budowany jest z rozlicznych źródeł; źródła są wielowarstwowe i wielogatunkowe, a staropolscy autorzy są tego świadomi; łączenia przebiegają na różnych poziomach). Pozwala to inaczej interpretować wiele cech apokryfów, które dotychczas nierzadko wartościowano negatywnie.

W artykule poddano analizie 14 wierszy Tadeusza Peipera, w których pojawia się znak równości. Mimo że w pierwszych dwóch tomach poety utwory zawierające symbol = stanowią około 1/3 wszystkich liryków, problem funkcji tego znaku w twórczości autora „Tędy” nie został dotychczas jeszcze całościowo przeanalizowany. Niniejsza rozprawa jest częściowym uzupełnieniem owej luki. Zarazem stanowi propozycję umieszczenia wierszy Peipera w kontekście teorii informacji, który mimo ahistoryczności pozwala wytłumaczyć wiele pozornych niekonsekwencji w projekcie poetyckim papieża awangardy. Umożliwia także powrót do koncepcji interpretacyjnych zawartych w klasycznych rozpoznaniach zainspirowanego cybernetyką strukturalizmu z lat sześćdziesiątych XX wieku, uzupełnionych o obserwację sposobów, w jakie artystyczna neoawangarda przetwarzała teorię informacji.

Artykuł dotyczy problemu modelowania czasu w grafice wiersza wolnego. Czas postrzega się tu jako parametr ramy semiotycznej, której prawidła pozwalają zarejestrować nieempiryczną formę czasu, jaką jest nieskończenie wydłużająca się teraźniejszość. W artykule wykazuje się, że doświadczenie tak osobliwego wymiaru czasowego może być projektowane za pomocą linijki długiej. Materiał stanowią utwory Pierre’a Reverdy’ego porównane z ich przekładami pióra Julii Hartwig, co wzbogaca wywód o temat translacji czasu w wierszu wolnym. Poruszona zostaje też kwestia niespójności wierszy Reverdy’ego, w których czas doprowadza do przełamania ramy utworów w poszukiwaniu wieczności pojmowanej jako nie-tekst. Rozważania pozwalają dojść do wniosków, że pomiar czasu nie przebiega wyłącznie w dźwiękowej strukturze wersyfikacji tradycyjnej, lecz także w grafice wiersza wolnego, co otwiera przed wersologią nowe pole badawcze.

W rozprawie omówiono problem kształtowania się nowoczesnego dyskursu wokół opisu literackiego. Badania przeprowadzono na najbardziej rozpoznawalnych i wpływowych tekstach bezpośrednio poświęconych tej formie podawczej (m.in. Gottholda E. Lessinga, Émile’a Zoli, Györgya Lukácsa, Allaina Robbe-Grilleta). Zwrócono szczególną uwagę na negatywne wartościowanie deskrypcji. Owo nastawienie, ugruntowane zwłaszcza przez Lukácsa, organizowało się głównie wokół serii opozycji: głębia versus powierzchnia, autonomizacja versus podporządkowanie, działanie versus stagnacja, antropocentryczne versus nieantropocentryczne. Ponadto stwierdzono, że tradycyjnie wiązane z opisem zagrożenia dla spójności dzieła, pozycji bohatera, klarowności i celowości komunikacji posłużyły pisarzom oraz krytykom nouveau roman jako uzasadnienie dla użycia go w roli narzędzia dekonstrukcji klasycznej formy powieści.

Artykuł stanowi pierwszą część rozważań dotyczących gatunku pojmowanego w kategoriach wizji rzeczywistości, w tym również światopoglądu. Refleksje te wyrastają m.in. z polemiki z tekstem Witolda Sadowskiego „Gatunkowe obrazy świata: sielanka, litania, sonet”, w którym podobne ujęcie zostało porównane ze znaną z lingwistyki koncepcją językowego obrazu świata. Przyjmując ową analogię, omawiam dokładniej to, na co autor nie zwrócił uwagi bądź zrobił to pobieżnie: różnice między tzw. JOS a GOS oraz powstałe stąd możliwości i ograniczenia. Do naczelnych tez tej części należy przekonanie, że – inaczej niż w języku – obraz świata stanowi nie tyle inherentny składnik danej gatunkowej struktury, ile jej interpretację, zmienną w zależności od wielu czynników i wspierającą się na tych właściwościach gatunku, które w sferze języka odpowiadałyby konotacjom.

Artykuł przybliża czytelnikom mało znany i nieodnotowany w żadnych opracowaniach bio-bibliograficznych utwór Wincentego Ignacego Marewicza „Bukiet zamiast kolędy na Nowy Rok 1799. Dla Jaśnie Oświeconej Księżny J[ej]m[o]ści Izabeli z hrabiów Flemingów Czartoryskiej, generałowej ziem podolskich i generałowej felcmistrzowej wojsk Jego Cesarsko-Królewsko-Apostolskiej Mości”. Pisarz wydał go w postaci druku ulotnego podczas pobytu we Lwowie zimą 1798. Ten napisany wierszem i prozą utwór podarunkowy stanowi interesującą realizację swobodnego połączenia trzech różnorodnych form pochwalnej poezji towarzyskiej: bukietu, kolędy i portretu, oraz ich dominant tematycznych i stylistyczno-językowych.
Artykuł kończy tekst omawianego w nim dzieła Marewicza, opracowany z uwzględnieniem głównych zasad transkrypcji utworów z XVIII wieku.

Henryk Sienkiewicz jest znany w Chinach od 1905 roku, czyli od momentu, kiedy otrzymał nagrodę Nobla. Wtedy też ukazał się przekład „Latarnika”. Od 100 lat z okładem twórczość tego autora wywołuje w Państwie Środka duże zainteresowanie czytelnicze, a recepcja pisarza wyróżnia się szczególną dynamiką. Artykuł jest próbą przedstawienia nowoczesnych sposobów recepcji Sienkiewicza przez chińskich badaczy, zawiera analizę wpływu Sienkiewicza na tamtejsze społeczeństwo z perspektywy horyzontu oczekiwań czytelniczych, jakie formułuje Hans Robert Jauss, oddziaływanie polskiego pisarza na literaturę chińską z punktu widzenia intertekstualności oraz prezentację w świetle gender studies najnowszej krytyki literackiej dotyczącej Sienkiewicza. Z badań tych wynika, że recepcja noblisty w Chinach jest fenomenem na skalę światową. Ciągłość i dynamika procesu przyswajania dzieł Sienkiewicza i wieloaspektowość w sienkiewiczologii stwarzają pełny obraz obecności pisarza w Państwie Środka.

W recenzji omówiono rozprawę Patrycji Bąkowskiej „Formy ekspresji podmiotowości nowoczesnej. Tożsamość indywidualna i zbiorowa w poezji polskiej schyłku XVIII i początku XIX wieku”. Skomentowano próbę refleksji historycznoliterackiej nad zjawiskiem skomplikowanym i wielkokształtnym, jakim jest oświeceniowa podmiotowość.

Recenzja stanowi omówienie antologii zatytułowanej „Wczesne pisma estetyczne” Johanna Gottfrieda Herdera. Autor recenzji podkreśla znaczenie niedawno opublikowanej książki, która umożliwia zaznajomienie się polskim czytelnikom z nieznanymi dotąd rozprawami, recenzjami i esejami niemieckiego filozofa. Pisma te przyciągają uwagę naukowców z różnych kręgów badawczych i krajów europejskich.
Maciej Junkiert podejmuje temat recepcji Herdera w polskiej historiografii i studiach literackich i stawia pytanie, czy publikacja wydana w 2024 roku stwarza szansę na nowe otwarcie w badaniach nad polsko-niemieckimi relacjami intelektualnymi na przełomie XVIII i XIX wieku oraz tymi późniejszymi z XIX stulecia.

Artykuł omawia książkę Danuty Ulickiej pt. „Doświadczanie czasu w przestrzeni archiwum”. Opracowanie to ocenione zostało jako wybitne dokonanie badawcze. W uzasadnieniu tej opinii wskazano następujące walory rozprawy: doskonałe omówienie problematyki tzw. zwrotu archiwalnego, przedstawienie przez autorkę własnych badań w archiwach, mistrzowski wykład z historii polskiego i europejskiego literaturoznawstwa nowoczesnego, płynnie przechodzący w praktykowanie teorii literatury, oraz stylistyczną urodę wywodu.

Recenzja dotyczy monografii Łukasza Kucharczyka „Granice ludzkiego poznania. O wybranych aspektach twórczości Jacka Dukaja” (2024). Rozprawa ta stanowi przykład pracy jedynie pozornie popularnonaukowej, wbrew deklaracjom wydawcy. W omówieniu skoncentrowano się na uchybieniach powodujących, że jest to monografia, której wartość merytoryczną należy traktować z ostrożnością ze względu na zawarte w niej usterki.