Autor artykułu dowodzi, że żyjemy w epoce inflacji dzienników. Techniki antycznego i chrześcijańskiego sposobu nadawania życiu formy są dziś martwe. Dawne zasady nadawania życiu formy zostały przetworzone przez nową kulturę łączności „nowych mediów”. Ta teza jest egzemplifikowana historycznie poprzez przywołanie przykładu François Rabelais’go, Marcela Prousta oraz Georges’a Pereca. Na przekór tej tezie autor rekonstruuje dwie wielkie próby nadania sobie formy poprzez zapis: Dzienniki Witolda Gombrowicza oraz Dzienniki Sławomira Mrożka. Te dwie próby żywią się wspólnym przeświadczeniem: literatura i życie spełniają się w tylko w dziennikach. Dzienniki Franza Kafki umożliwiają autorowi lekturę Dzienników Gombrowicza, a Dzienniki Thomasa Manna pozwalają mu przemyśleć dzienniki Mrożka. Autor pracy stara się zrozumieć relację łączącą życie, pisanie i formę życia. Kluczowy dla autora jest trop etymologiczny: termin „dziennik” wywodzi się od łacińskiego wyrazu „diarium”, oznaczającego codzienne porcje pokarmu rozdawane żołnierzom. W tym sensie dziennik umożliwiałby życie, nie odwrotnie.
Artykuł jest analizą ukazujących się w latach 1945–1948 tekstów dotyczących dziedzictwa Stanisława Brzozowskiego w powojennej Polsce. Autor artykułu nie ogranicza się jedynie do opisu pojawiających się głosów, lecz ukazuje je jako symptomy szerszych zjawisk o charakterze społecznym, politycznym i kulturalnym. Jednym z problemów podnoszonych w artykule jest stosunek do tradycji polskiej lewicy niekomunistycznej, ale także kwestia tożsamościowych redefinicji postaw i przekonań pisarzy. Autor ma także na celu udowodnić – używając do tego celu studium przypadku – iż pierwsze lata powojenne były okresem burzliwej wymiany intelektualnej i dyskusji nad kształtem nowej Polski nie tylko w jej wymiarze politycznym i społecznym, lecz również kulturalnym.
Autor podejmuje próbę wpisania poezji Tadeusza Różewicza w kontekst hermeneutyki radykalnej Johna D. Caputo. Artykuł rozpoczyna interpretacja problematyki fragmentu w dziele Różewicza wyciągająca jej radykalnohermeneutyczne implikacje, do których należą m.in. przekonanie o rozpadzie metafizycznej wykładni świata, sprzeciw wobec jakichkolwiek ujęć całościowych, bycie poddanym „upływowi” (flux). Poezja Różewicza realizuje podstawowy imperatyw hermeneutyki Caputo, aby przywrócić życiu jego pierwotną trudność: cechuje ją swoista „uczciwość” polegająca na wytrwaniu w stanie niepewności, chwiejności i płynności, nieneutralizowaniu ich za pomocą metafizycznych podpórek służących zabezpieczeniu gry znaczeń i upewnieniu podmiotu. Z tej perspektywy odczytane zostają m.in. wiersze Różewicza podejmujące problem fragmentu i całości, nihilizmu jako specyficznej diagnozy kulturowej, niemożności jednoznacznej rekonstrukcji sensu. W artykule opisane jest także „radykalne koło hermeneutyczne” poezji Różewicza, które okazuje się kołem zwichniętym – brak mu bowiem perspektywy całościowej, porusza się jedynie od fragmentu do fragmentu. Na koniec wydobyte zostają pozytywne implikacje postawy Różewicza, skupione wokół zagadnień poetyckich, ontologicznych i etycznych.
Celem artykułu jest analiza struktury formalnej charakterystycznej dla autobiografii Michała Głowińskiego. Autor zestawia Kręgi obcości z debiutem prozatorskim Głowińskiego (Czarnymi sezonami), chcąc dowieść, że te dwie grupy zapisków intymnych odróżnia od siebie przede wszystkim ich warstwa językowa. W Kręgach obcości dominuje dwugłosowa (w rozumieniu Bachtinowskim) narracja realistyczna, miejscami wszakże zakłócana przez (jednogłosowe) partie ekspresyjne, zawieszające właściwą autobiografii dialektykę „ja” podmiotowego i „ja” przedmiotowego. Autor artykułu stawia tezę, że partie ekspresyjne, chociaż marginalne w obrębie całej „opowieści autobiograficznej”, pojawiają się w jej newralgicznych punktach.
Przełożyła Emilia Kolinko
Emilia Wróblewska to postać słabo znana w polskiej i litewskiej kulturze – wymienia się ją głównie jako matkę Tadeusza Stanisława (znanego działacza politycznego) i Augustyna (chemika, działacza społecznego i anarchisty). Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie przechowuje w swoich zbiorach obszerne archiwum Emilii i Eustachego Wróblewskich, w tym listy Wróblewskiej, jej dzienniki, tłumaczenia i wiersze. Źródła te ukazują ją w zupełnie innym, nowym świetle – jako literatkę amatorkę, nieszczęśliwą żonę, oddaną matkę oraz kobietę, która, z jednej strony, próbowała realizować swoje powinności, a z drugiej – chciała przekraczać ciasne granice roli, jaką przypisywały jej XIX-wieczne konwenanse. Artykuł przedstawia szczegółowe dane biograficzne dotyczące diarystki i analizę literaturoznawczą jej bogatej spuścizny rękopiśmiennej.
Przedmiotem artykułu jest poświęcona Platonowi praca Tadeusza Micińskiego, który zamierzał zdobyć stopień doktora pod kierunkiem filozofa Wincentego Lutosławskiego, światowej sławy badacza dialogów Platońskich. Planowana rozprawa miała dotyczyć zagadnienia nieśmiertelności duszy, jednak nie została przez Micińskiego ukończona, zachowały się w rękopisie jej początkowe partie, łącznie z uwagami opiekuna naukowego, a także przekłady drobnych fragmentów Dialogów, dokonywanych na potrzeby tematu pracy. W artykule przedstawiono dzieje złożonej relacji między Lutosławskim i Micińskim, na którą składała się m.in. pomoc poety przy statystycznojęzykowych obliczeniach dokonywanych przez filozofa, a także późniejsza krytyka poezji Micińskiego przez jego niedoszłego promotora. Analiza zachowanych fragmentów rękopisu pozwoliła na zrewidowanie i uściślenie niektórych opinii dotyczących historii prac translatorskich Micińskiego czy platońskich inspiracji jego poezji.
Artykuł dotyczy niepublikowanego, nieznanego czytelnikom dziennika Józefa Wittlina. Tekst ów, złożony z notatek prowadzonych od lat dwudziestych XX wieku do 1976 roku, czyli do daty śmierci pisarza, ma charakter paraliteracki, synkretyczny i nosi tytuł Raptus Europae. Dziennik. Został on udostępniony do wglądu i opracowania przez córkę i jedyną spadkobierczynię poety, Elżbietę Wittlin Lipton, zaledwie kilkorgu historykom literatury. Pośród zapisków znajdują się m.in. fragment rękopisu Soli ziemi, notatki do drugiej części i projekt trzeciej części Powieści o cierpliwym piechurze, plany szczegółowe do zamierzonych powieści, brudnopis dramatu Barabasz, zapiski z podróży do Europy, szkice nieukończonych wierszy. Niniejszy artykuł koncentruje się na autobiograficznym charakterze Raptus Europae. Dziennika Józefa Wittlina.
Korespondencja Józefa Wittlina i Czesława Miłosza jest jednym ze świadectw życia emigracyjnego. Listy Wittlina do Miłosza stanowią uzupełnienie ogłoszonych wcześniej listów Miłosza do Wittlina. Najbardziej intensywne kontakty obu pisarzy przypadły na lata czterdzieste i pięćdziesiąte XX wieku, gdy Miłosz był urzędnikiem polskiej dyplomacji w USA. W tym właśnie okresie najczęściej korespondowali oni ze sobą oraz współpracowali przy publikacji książki Adam Mickiewicz. Poet of Poland. A Symposium (New York 1951). Z lat sześćdziesiątych nie zachowała się korespondencja między nimi, choć nie można wykluczyć, że pozostawali w kontakcie telefonicznym. Obaj wzajemnie cenili swoją twórczość, ale nie mieli do siebie dużo sympatii. Różnili się pod względem poglądów politycznych i sytuacji życiowej. Wittlin w swoich listach do Miłosza był dość oficjalny i powściągliwy, co widać wyraźnie, jeśli porówna się je z jego listami do Wierzyńskiego, Haupta, Giedroycia czy nawet Kridla. Niemniej korespondencja Miłosza i Wittlina, to istotny ślad kontaktów oraz współpracy obu pisarzy – postaci bardzo ważnych nie tylko dla literatury polskiej.
Rec.: Książę Józef Poniatowski w kulturze i edukacji. Pod redakcją naukową Zofii Budrewicz, Tadeusza Budrewicza, Małgorzaty Chrobak. Kraków 2014. „Wielcy Polacy w Kulturze i Edukacji”. Nr 3
Naukowe teksty pomieszczone w publikacji Książę Józef Poniatowski w kulturze i edukacji składają się na wielowymiarowy portret członka rodziny królewskiej. Odsłaniają różne mechanizmy kreowania osoby w kontekstach literackich, społecznych, edukacyjnych, medioznawczych, historycznych, geograficznych. Dowodzą, że w społecznym odbiorze Józef Poniatowski nadal jest postrzegany jako bohater kodyfikujący wyobraźnię narodową, a kontrowersje wokół jego życia i śmierci, jego droga egzystencjalna wiodąca z salonu na pole bitwy – wpływają na atrakcyjność tej postaci w odbiorze społecznym.
Rec.: Polskość i europejskość w Josepha Conrada wizjach historii, polityki i etyki. Redakcja naukowa: Wiesław Krajka. Lublin 2013. „Joseph Conrad a Polska, Europa Środkowo-Wschodnia i Świat”. T. 2
Recenzja dotyczy drugiego tomu nowej polskojęzycznej serii Conradowskiej, opublikowanego przez UMCS w 2013 roku. Motywem przewodnim tomu jest ukazanie Conrada jako Polaka i Europejczyka, zarówno w sensie jego poglądów na polską, jak i na europejską i światową historię i politykę oraz związane z nimi kwestie etyczne. Recenzentka przywołuje Retingerowską wizję Polaka-Europejczyka, której ucieleśnieniem – jako światowej sławy angielski pisarz o polskich korzeniach – jest właśnie Conrad. W ocenie autorki rola tomu, jak i całej serii, w tworzeniu konstruktywnej i wzajemnie korygującej płaszczyzny badawczej w dziedzinie studiów conradowskich między krytyką polską a zachodnią jest nie do przecenienia.
Rec.: Marta Wyka, Czytanie Brzozowskiego. (Kraków 2012). „Krytyka XX i XXI Wieku”
Recenzja omawia książkę Marty Wyki poświęconą twórczości powieściowej, krytycznoliterackiej i filozoficznej Stanisława Brzozowskiego. Artykuły tej autorki w nowy sposób usytuowały pisarza w kulturze Młodej Polski, a zarazem przedstawiły Brzozowskiego widzenie problematyki nowoczesności, które stoi w opozycji wobec dominujących obecnie sposobów postrzegania tej formacji w polskich badaniach literackich. Szczególną wartość książki Wyki stanowi fakt, że publikacja ta jest wyjątkowym świadectwem stylu odbioru tekstów Brzozowskiego, który zawsze angażował swoich czytelników w historię intelektualną ich współczesności.
Rec.: Czesław Kłak, Pigoń. Rzeszów 2013
Tekst omawia książkę Czesława Kłaka poświęconą Stanisławowi Pigoniowi, historykowi literatury i edytorowi. Książka, będąca podsumowaniem wieloletnich prac autora nad życiem i spuścizną naukowca, zawiera wiele nowych i cennych informacji na temat nie tylko samego profesora, ale i czasów, w jakich żył. Autor prezentuje korespondentów Pigonia – osoby związane ze środowiskiem naukowym w XX wieku oraz ich wzajemne relacje.
Rec.: Emilia Januszek, Dyskurs teoretycznoliteracki Janusza Sławińskiego. (Kraków 2012). – Strukturalizm w Europie Środkowej i Wschodniej. Wizje i rewizje. Pod redakcją Danuty Ulickiej i Włodzimierza Boleckiego. Warszawa 2012. „Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej”. T. 92. – Piotr Gierowski, Struktury historii. O czeskim projekcie dziejów literatury na tle recepcji praskiego strukturalizmu w Polsce. (Kraków 2013)
Recenzja omawia trzy książki poświęcone najnowszym dyskusjom wokół spuścizny polskiego i wschodnioeuropejskiego strukturalizmu. Prace te – zajmujące się zarówno jego historią, jak i założeniami metody oraz najwybitniejszymi reprezentantami – łączy jedna teza. Jest to przekonanie o nadal inspirującej (i wciąż odkrywanej na nowo) heterogeniczności tego kierunku w badaniach literackich.
Rec.: Paweł Dybel, Oblicza hermeneutyki. Kraków (2012). „Horyzonty Nowoczesności”. [T.] 95
Recenzja książki Oblicza hermeneutyki Pawła Dybla próbuje przedstawić w sposób możliwie zwięzły najważniejsze osie problemowe omawianej pracy. Skupia się na możliwościach dotknięcia takich kategorii, jak logos, wartość, rozmowa, porozumienie, aporia, nierozstrzygalnik, relacja lekarz–pacjent jako relacja ze swej istoty hermeneutyczna. Jest zaproszeniem do dialogu potencjalnego czytelnika z kolejną książkę wybitnego specjalisty od hermeneutyki literackiej.
