Artykuł zwraca uwagę na jedno z najważniejszych źródeł wyobraźni poetyckiej Leśmiana – Mickiewiczowską Wielką Improwizację. Od najwcześniejszych utworów, takich jak Sonet II, do wielkich poematów zamykających Napój cienisty, Leśmian czerpał z niej obrazy i metafory oraz parafrazował Mickiewiczowskie „słowa skrzydlate”, czyniąc z arcymonologu Konrada jeden z najważniejszych kontekstów swojej twórczości. Każdy z czterech rozdziałów zatytułowanych cytatami z Wielkiej Improwizacji koncentruje się na innym aspekcie Leśmianowskiej twórczej lektury najsłynniejszej sceny Dziadów części III. W pierwszym („Pieśni ma, tyś jest gwiazdą za granicą świata!”) autor artykułu zwraca uwagę na związki poezji Leśmiana z romantyczną koncepcją wewnętrznej pieśni. W drugim („Lecz jestem człowiek, i tam, na ziemi me ciało”) pokazuje, jak odkrywcza, pod względem sposobu widzenia Konrada jako postaci niedojrzałej, „dziecinnej” w swoim pragnieniu rozmowy ze Stwórcą, jest Leśmianowska lektura Wielkiej Improwizacji. „Śmiało, śmiało! tę iskrę rozniećmy, rozpalmy” i „Jeślim nie zgadł, odpowiedz” – dwa najobszerniejsze rozdziały poświęcone są interpretacji wiersza W locie i poematu Eliasz, w których po raz kolejny w twórczości Leśmiana niezwykle istotną rolę odgrywa zasada „samostworzenia” i „samozniszczenia”.
Tekst jest próbą interpretacji prozy Mirona Białoszewskiego Eulalia. Tytułowa bohaterka jest lalą, manekinem, który Adriana Buraczewska – przyjaciółka Białoszewskiego wykonała z masy papierowej i kolorowych kawałków materiału. Eulalia pojawiała się w kilku filmikach Białoszewskiego, czyli krótkich, niemych formach filmowych realizowanych w mieszkaniu na warszawskim Żoliborzu. Analizowane opowiadanie jest jedynym w dorobku Białoszewskiego, które poeta w całości poświęcił filmikowaniu.
Wychodząc od znaczenia imienia bohaterki („Eulalia” to ta, która odznacza się walorami mówcy), autorka stara się udowodnić, że utwór jest ekfrazą niemego filmiku. Z bogatego zbioru narzędzi badających ekfrazę autorka wybrała podejście zaproponowane przez Jana Elsnera. Pozwala ono badać relację między słowem a obrazem oraz włączyć w te rozważania problemy filmu i spojrzenia.
Autorka analizując liczne przypadki eseistycznych i poetyckich omówień zdjęć, proponuje specyficzny sposób definiowania literackiej ekfrazy fotografii, który uwzględnia nie tylko kwestię intermedialnego przekładu, ale też zwraca uwagę na strategie retoryczne związane z chęcią „ożywienia” zarejestrowanych przez aparat scen i nawiązania kontaktu ze sportretowanymi osobami. Fotografia tym samym okazuje się medium, które, przez swój powszechnie akceptowany status wiarygodnego śladu rzeczywistości, aktywizuje różnorakie taktyki opisu, również te wywodzące się z antycznej koncepcji ekfrazy.
Niniejsza praca podejmuje zagadnienia związane z walką o zachowanie życia w języku i o język twórczy w perspektywie agonicznej teorii „lęku przed wpływem” Harolda Blooma oraz koncepcji realnego Jacques’a Lacana. Na przykładzie prozy Magdaleny Tulli autorka dowodzi, że negatywna (apofatyczna) próba reprezentacji, w tym niemimetycznym modelu pisarstwa, przekracza pat Lacanowskiego zatrzaśnięcia w strukturze zasłaniającej rzeczywistość i jej brak – objet petit a, poprzez jego wystawienie na pokaz.
Tulli podejmuje wciąż na nowo próbę przedstawienia, która nie może się dopełnić – istnieje w tekście w sposób niewiarygodny, wymaga ponawiania aktu kreacji. Tworzy świat stający się, niepełny, nie skończony i niedomknięty, w każdej chwili otwarty na rozpad, w którym podjęte próby reprezentacji rozsypują się, by na ich miejsce powstały kolejne.
Świat, choć trudno dostępny, istnieje i istniał. Język nie tylko jest narzędziem opisu, ale także, i przede wszystkim, narzędziem kreacji usytuowanej w obliczu realności. Tulli powołuje rzeczywistość literacką w akcie mówienia, wysnuwając ustanowioną wobec świata narrację z języka, zderzenia słów, tropicznej figuracji.
Artykuł dotyczy szczególnego rodzaju pisarskiej ikonografii, a mianowicie zdjęć pojawiających się na okładkach książek. Zdjęcie, podobnie jak sygnatura, jest znakiem relacji przynależności, a więc i gestem sprzeciwu wobec tych teoretycznoliterackich projektów, które akcentują zerwanie więzi między autorem a tekstem. Ten antyteoretyczny wymiar pisarskich fotografii związany jest z wielością przypisanych im znaczeń i sensów. Zdjęcie pisarza jest bowiem nie tylko dokumentem obciążonym funkcją identyfikującą, lecz również przestrzenią kreacji i autokreacji zarazem, medium, za którego pomocą twórca (lub jego wydawca) podejmuje częstokroć wyrafinowaną grę ze swym czytelnikiem. W tym kontekście opowieść o metamorfozach pisarskich przedstawień jest również opowieścią o miejscu pisarza i znaczeniu literatury w danym społeczeństwie.
Artykuł dotyczy rękopisów Bolesława Leśmiana, które w 1944 roku jego żona i córka wywiozły z Polski. Po długiej peregrynacji materiały te znalazły się w zbiorach Harry Ransom Center w Austin (USA). Próby zainteresowania nimi polskich władz nie zakończyły się sukcesem. Rękopisy nie wróciły do kraju, a co za tym idzie, przez wiele lat nie były przedmiotem naukowych badań. Autor tekstu skupia się na dobrodziejstwach, jakie niesie filologiczna analiza ocalałych rękopisów. Dzięki niej możemy poznać sposób, w jaki Leśmian doskonalił swe utwory, ale także nadać im postać najbliższą autorskiemu zamysłowi.
Przedmiotem artykułu jest nieznany dotąd scenariusz Tadeusza Konwickiego według dramatu Karola Wojtyły Brat naszego Boga. Niezrealizowany scenariusz (film miał wyreżyserować Andrzej Wajda) to opowieść o młodym Wojtyle – przyszłym papieżu Janie Pawle II – który w trakcie okupacyjnej nocy w 1945 roku bierze udział w próbie konspiracyjnego teatru, przygotowującego jego sztukę. Gra postać tytułową, Adama Chmielowskiego – historycznego malarza, który pod koniec XIX wieku obrał drogę zakonną i jako brat Albert (późniejszy święty) poświęcił się organizowaniu pomocy najuboższym. Sugerowane w scenariuszu źródło postawy przyjmowanej przez Adama – trauma po powstaniu 1863 roku – to jednocześnie sugestia Konwickiego dotycząca źródła postawy Wojtyły. Konwicki widzi w jego drodze kapłańskiej, zwieńczonej pontyfikatem, odpowiedź człowieka na zło świata wojennego.
Artykuł jest poświęcony przedstawieniu nie znanej dotąd szerszemu gronu polonistów rozprawy doktorskiej Marii Renaty Mayenowej pt. „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. Problemy kompozycji. Praca ta, pozostająca dotąd w maszynopisie, została napisana pod opieką naukowa Manfreda Kridla w 1932 roku na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Autorka niniejszego artykułu umieszcza analizę dramatu przeprowadzoną przez Mayenową na tle dominujących wówczas tendencji metodologicznych oraz wskazuje zarówno oryginalne, jak i wtórne rysy zaproponowanej interpretacji.
Rec.: Barbara Stelmaszczyk, „Istnieć w dwoistym świecie... Model człowieka i obrazy Boga w poezji Bolesława Leśmiana”. Łódź 2009
Tekst jest recenzją książki Barbary Stelmaszczyk. Umieszcza on komentowaną rozprawę w kontekście stanu badań nad twórczością Bolesława Leśmiana i ukazuje poznawcze walory zawartej w niej propozycji interpretacyjnej, która godzi wewnętrzne sprzeczności jego dzieła. W proponowanym ujęciu podwojenia i dualizmy występujące w tej poezji, które przekładają się na rozbieżne niekiedy jej odczytania, stanowią o specyfice dokonań jednego z najoryginalniejszych polskich poetów tworzącego na rozstajach dwóch wielkich kulturowych formacji.
Rec.: Małgorzata Gorczyńska, Miejsca Leśmiana. Studium topiki krytycznoliterackiej. Kraków 2011
Recenzja książki Małgorzaty Gorczyńskiej ogniskuje się wokół trzech podstawowych osi problemowych: wokół metakrytyki jako prężnie rozwijającej się dziedziny literaturoznawstwa, wokół odkrywania Leśmiana poprzez zastosowanie topiki krytycznoliterackiej do wypowiedzi krytycznych na temat autora Dziejby leśnej oraz wokół odżywania we współczesnym dyskursie krytycznym nacjonalistycznego i antysemickiego języka. Pracę Gorczyńskiej recenzent ocenia wysoko i traktuje ją jako przykład doskonałego połączenia warsztatu badawczego z wnikliwą analizą obszernego materiału przy zastosowaniu najnowszych osiągnięć metodologicznych i teoretycznych w dziedzinie literaturoznawstwa polskiego i światowego.
Rec.: Piotr Łuszczykiewicz, Piosenka w poezji pokolenia ery transformacji. Poznań 2009
Tekst omawia książkę Piotra Łuszczykiewicza, poświęconą zbadaniu nawiązań do piosenki popularnej w wierszach polskich poetów debiutujących na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Autor rozważa, jakie są przyczyny znacznego wzrostu częstotliwości takich przywołań, omawia liczne przykłady oraz diagnozuje, co z tych nawiązań współtworzy trwały dorobek pokolenia ery transformacji.
Rec.: Konrad Rokicki, Literaci. Relacje między literatami a władzami PRL w latach 1956–1970. Warszawa 2011
Tematem książki Konrada Rokickiego są relacje między władzą komunistyczną za rządów Władysława Gomułki (1956–1970) a środowiskiem literackim. Autor, uwzględniając bogate materiały archiwalne, pokazuje zarówno różnego rodzaju naciski reżimu, zmierzające do podporządkowania sobie literatury, jak opór pisarzy i kształtowanie się ruchu opozycyjnego. Konrad Rokicki jest historykiem, jednakże jego książka ma duże znaczenie dla badaczy literatury polskiej i życia literackiego tego okresu.
Rec. serii „Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej” pod red. A. Nowickiej-Jeżowej, seria 11 monografii pt. Syntezy, seria edycji krytycznych Inedita oraz seria Polonica. Warszawa 2008–2011
Zadaniem tekstu jest przybliżenie projektu pt. Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej, realizowanego w latach 2007–2011, którym kierowała profesor Alina Nowicka-Jeżowa. W projekcie wzięli udział najwybitniejsi polscy humaniści, a jego rezultatem są trzy serie publikacji, które ukazały się w wydawnictwie Neriton w latach 2008–2011: seria 11 monografii zatytułowana „Syntezy”, pod redakcją kierowniczki projektu, seria edycji krytycznych „Inedita” redagowana przez Romana Mazurkiewicza oraz seria „Polonica” pod naukową opieką Dariusza Chemperka. Następnie tekst prezentuje najistotniejsze ideowe założenia projektu wyłożone przez Nowicką-Jeżową w artykule Nurty humanistyczne w kulturze polskiej. Perspektywy historii idei z pierwszego tomu „Syntez” zatytułowanego Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej (część pierwsza: Paradygmaty – tradycje – profile historyczne. Warszawa 2009–2010). Autorka tekstu rozwija niektóre najważniejsze wątki występujące w tym projekcie, takie jak godność i wartość bytu ludzkiego, jego twórcza aktywność, wskazując jednocześnie na średniowiecze jako na tę epokę, której tego typu refleksja nie była obca.
