Tekst traktuje o zapożyczonej przez Jana Kochanowskiego z języka włoskiego nazwie genologicznej „fraszka”. Jest próbą odpowiedzi na pytanie o literacką motywację nazwy zbioru. Wskazano na kontekst antyczny, a mianowicie niewielki atrybut – gałązkę, z którą wykonywane były przez starożytnych w czasie uczty biesiadne utwory poetyckie (skolia). Mechanizm semantycznej derywacji pozwala widzieć w nazwie metonimię oznaki. Analiza sytuacji komunikacyjnej w wierszach należących do zbioru Fraszek potwierdza towarzysko-zabawowy charakter poetyckiej kolekcji. Sugerują go także wypowiedzi zewnętrzne, mówiące o kolektywnym odbiorcy, „dobrym towarzyszu”, dla którego były pisane fraszki. Polskojęzyczny zbiór jest paralelny – nie tylko w zakresie formy, ale i dominanty tematycznej – wobec kolekcji łacińskich Foricoeniów.
Rekonesans na przykładzie korespondencji Zygmunta Krasińskiego
Artykuł jest poświęcony refleksji nad sensualnością i reprezentacjami doświadczeń zmysłowych w korespondencji Zygmunta Krasińskiego. Przedstawione zostały związane z tymi zjawiskami jej tematy, zaprezentowano hierarchię zmysłów – z wyraźnym wzrokocentryzmem. Poeta okazuje się twórcą desensualizującym doświadczenie, dążącym do uwewnętrznienia go. Formułowana przez Krasińskiego wizja przyszłej idealnej podmiotowości zakłada wprawdzie syntezę ducha i ciała, jej specyfiką jest wszakże nadanie spirytualnego charakteru temu, co zmysłowe. Residuum doświadczeń sensualnych pozostaje u poety przeżycie miłości oraz, zwłaszcza, choroby i umierania.
O „Fortepianie Szopena” Cypriana Norwida
Artykuł podejmuje próbę interpretacji poematu Cypriana Norwida Fortepian Szopena. Wybór naczelnych kategorii tej interpretacji, „ujecia” i „rzutu”, inspirowany jest teoretycznoliterackim terminem Jana Mukařovský’ego „gest semantyczny”. Stosując kategorie „ujęcia” i „rzutu”, zaczerpnięte z wnętrza poematu, a także z dzieł filozofów, Emmanuela Lévinasa, Alfreda Northa Whiteheada, Maurice Merleau-Ponty’ego, autor artykułu zajmuje się Norwidowskim mitem polskości, mitem artysty, filozofią tworzenia, filozofią muzyki. Artykuł zawiera również refleksję nad rękopisem poematu.
Marie Krysinska, pisarka, kompozytorka i śpiewaczka, miała ważny wkład intelektualny w filozofię i estetykę swojej epoki. W swoich utworach podejmowała m.in. kwestie kreatywności, geniuszu czy miejsca kobiet w społeczeństwie. Jej dzieło charakteryzuje różnorodność źródeł i wpływów; różne sztuki, literatura, nauka wchodzą w nieustanny dyskurs. Związki Krysinskiej z muzyką wpisują się m.in. w jej działalność w kabaretach „Les Hydropathes” i „Le Chat noir”. W połowie lat osiemdziesiątych XIX wieku poetka została wciągnięta w spór o wolny wiersz (vers libre). Krysinska nie pozwoliła na pomniejszenie swojej roli we wprowadzaniu wolnego wiersza do poezji francuskiej, za co współcześni oraz późniejsi krytycy ukarali ją wykluczeniem. Jej walka o wiersz wolny to przede wszystkim walka o uznanie równości mężczyzn i kobiet w domenie nauki i sztuki.
Duchy, czarownice i demony w twórczości poetyckiej Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej
Celem artykułu jest próba omówienia motywu obecności istot pozaziemskich (diabłów, czarownic, duchów) w wierszach najwybitniejszej poetki Dwudziestolecia międzywojennego. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska od najmłodszych lat przejawiała zainteresowanie magią i seansami spirytystycznymi, co znalazło odzwierciedlenie przede wszystkim w tomikach z lat 1929–1930: Paryż (zwłaszcza cykl Duchy) i Profil Białej damy. W artykule wskazano kilka elementów świadczących o fascynacjach poetki: tytuły zbiorów i poszczególnych wierszy (Różowa magia, Rada pani Girard, czarownicy); utwory stanowiące świadectwo przeżyć głęboko osamotnionej poetki (Czarownicy Paryża) lub będące odzwierciedleniem lektury książek dotykających problemów demonologicznych (Historia o czarownicach); i w końcu wiersze poruszające kwestię spirytyzmu złagodniałego, oscylującego wokół tematu potrzeby miłości (Nieudany seans). Postacie duchów, demonów i czarownic przybierają u Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej różne formy – a każda z nich, jak uważa autorka artykułu, zasługuje na bliższe poznanie.
Artykuł podejmuje namysł nad jednym z najważniejszych tematów powojennej twórczości Aleksandra Wata – cierpieniem. Zostaje ono wpisane w kontekst hermeneutyki radykalnej Johna D. Caputo, który w swej filozofii ciała dokonuje rozróżnienia na body (ciało zdrowe) i flesh (ciało cierpiące). Podmiot Wata jest traktowany przez autora artykułu jako flesh, stawiające przed czytelnikiem – body – wyzwanie moralne. Interpretacja organizuje się wokół problemu „dotkliwości” tekstów Wata – poruszających, wywołujących zobowiązanie etyczne (jak odpowiedzialnie odpowiedzieć na cierpienie?), a przy tym skrajnie wieloznacznych, sensotwórczych, heterogenicznych (jak pozostać uczciwym wobec ich skomplikowania?). W toku interpretacji prześledzony zostaje fenomen konania, które jawi się jako nierozstrzygalność strukturyzująca całą powojenną poezję Wata i warunkująca jej aporetyczny charakter.
Ucieleśnienia Adama Ważyka
Artykuł omawia funkcje, znaczenie i motywy ciała w twórczości Adama Ważyka, rewidując dotychczasowe przekonania o jej wyłącznie tekstualnym, związanym ze świadomością (lub wyobraźnią) oraz konstruktywistycznym charakterze. Rekonstruując symboliczną figurę Ważyka na podstawie kontekstów biograficznych i wspomnień, próbuje się dokonać w artykule ucieleśnienia twórcy i pokazać, w jaki sposób tematyzowana (nie)obecność ciała przełożyła się na refleksje poetyckie i krytycznoliterackie Ważyka. Rozważania koncentrują się głównie na jego powojennej twórczości i jej procesualnym charakterze, starając się ukazać somatyczność jako istotny, choć skrzętnie skrywany, element w procesie przepisywania własnego życia na literaturę.
Autor artykułu wskazuje na oryginalny sposób, w jaki Stanisław Czerniak w swojej poezji podchodzi do szeregu klasycznych toposów filozoficznych. Wychodzi od refleksji nad tym, jak w ogóle należałoby ująć relację między filozofią a poezją. Ich dyskursy bowiem z jednej strony wykazują pokrewieństwo, przecinając się w wielu punktach ze sobą, z drugiej strony różnią się od siebie odmiennym potraktowaniem materii języka. Jeśli filozofowie akcentują jego abstrakcyjną, pojęciową stronę, poeci kładą nacisk na stronę wyobrażeniowego konkretu, „myślą” głównie budowanym w słowach wiersza obrazem, nie pojęciem. Następnie w artykule pokazano na przykładzie interpretacji wybranych wierszy Czerniaka i ich fragmentów specyficzny sposób, w jaki traktuje on w nich poetycko kluczowe kwestie filozoficzne dotyczące pojęć czasu, nicości, hierarchii bytów, relacji kultura–natura, istnienia Boga, fenomenu śmierci itd. Charakterystycznym rysem w podejmowaniu przez Czerniaka tych kwestii jest eksponowanie tkwiących w nich paradoksów ontologicznych. Dużo uwagi poświęcono też w artykule utworom, w których Czerniak przeprowadza krytykę różnych mitów i iluzorycznych wyobrażeń, jakie znamionują sposób myślenia dzisiejszych społeczeństw epoki internetu i smartfonu. W interpretacjach tych szczególną uwagę zwrócono na językową stronę wierszy Czerniaka, który prowadzi w nich często wyrafinowane gry słowne.
Kilka uwag o języku, rozmowie i wspólnocie w poezji Piotra Sommera
Prezentowany artykuł przedstawia próbę lektury wierszy Piotra Sommera, w której szczególny nacisk został położony na interpretację przedstawianej i/lub odgrywanej przez te wiersze rozmowy jako pewnej kategorii hermeneutycznej. Szerokie ujęcie problemu (nie tylko jako rozmowy o samym mówieniu i języku w ogóle, ale również prywatnej rozmowy dwojga bliskich ludzi), dla którego kontekst stanowi myśl filozoficzna Hansa-Georga Gadamera oraz Emmanuela Lévinasa, pozwala wykazać istnienie nierozerwalnego związku między dwoma typami wierszy – autotematycznych i prywatnych – oraz ich podporządkowanie celowi, którym byłaby chęć stworzenia lub utrzymania wspólnoty komunikacyjnej.
O pracy Oskara Kolberga nad tekstami ludowymi
Przedmiotem artykułu są bajki ludowe Oskara Kolberga, przedstawiane tu jako złożony, wielowarstwowy palimpsest kulturowy, który łączy w sobie oralność i piśmienność, twórczość ludową oraz konwencje kultury wysokiej uwidaczniające się w pracy folklorysty – zbieracza i edytora. Podjęta tu zostaje problematyka różnego rozumienia zagadnienia wierności rejestracji tekstów folkloru w XIX wieku – na podstawie analiz w zapisów terenowych rekonstruowane są efekty transkrypcji słowa mówionego. Uwzględnione zostają przy tym różne aspekty performatywne (m.in. charakter sytuacji, ton głosu czy gestykulacja), następnie zaś prezentowana jest specyfika pracy folklorysty-edytora, który chciał jak najpełniej przekazać czytelnikowi to, co widział i słyszał. Cel artykułu stanowi odszukanie kontekstu powstania Kolbergowskich utworów bajkowych – czyli tego wszystkiego, co towarzyszy opowiadaniu bajek, ale znajduje się poza słowem.
Artykuł dotyczy wojennych i powojennych losów Józefa Wittlina i jego rodziny. Najpierw omówione zostały perypetie pisarza od momentu wyjazdu do byłego opactwa w Royaumont pod Paryżem w czerwcu 1939 aż do odpłynięcia do Stanów Zjednoczonych z Lizbony w styczniu 1941. Od czasu przybycia do Ameryki Wittlin stale mieszkał w Nowym Jorku, borykając się z licznymi problemami zdrowotnymi i finansowymi. Mimo to nie przestał tworzyć, a nawet był laureatem amerykańskich nagród literackich. W roku 1948 postanowił ostatecznie zostać w Ameryce. Jego wspomnienia (spisywane do końca życia, choć nie zawsze publikowane) ukazują ten kraj jako nieprzyjazny emigrantom. Prawdą jest jednak, że polscy pisarze pozostawili też inny obraz Ameryki (np. Aleksander Janta-Połczyński, Kazimierz Wierzyński, Czesław Miłosz). Głos Wittlina nie może być zatem jedynym odzwierciedleniem rzeczywistości amerykańskiej, gdyż prawie zupełnie pomija jej pozytywne strony. Pisarz daje jednak prowokacyjną wizję tego kraju i zmusza do dyskusji o micie Ameryki.
Rec.: Zbigniew Przychodniak, Poszukiwania, cierpienia i eksplozje. Dwanaście szkiców postromantycznych. Kraków (2016)
Tekst stanowi omówienie książki Zbigniewa Przychodniaka będącej zbiorem dwunastu szkiców historycznoliterackich skupionych wokół trzech zagadnień związanych z światopoglądem romantycznym: poszukiwań, cierpień i eksplozji. Przyjęta przez autora postawa „postromantyczna” pozwala mu ukazać romantyzm jako „byt transhistoryczny”, będący częścią naszej współczesności, ale także pomaga mu zgłębić skomplikowane zagadnienie stosunku do polskiej tradycji romantycznej.
Rec.: Alina Borkowska-Rychlewska, Elżbieta Nowicka, Opery Verdiego w polskich XIX-wiecznych przekładach. Poznań 2016
Recenzja omawia książkę Aliny Borkowskiej-Rychlewskiej i Elżbiety Nowickiej zawierającą reprinty polskich tłumaczeń 6 librett najsłynniejszych dzieł Giuseppe Verdiego oraz rozbudowane komentarze poświęcone każdemu z nich. Zaprezentowane studia wpisują się we współczesne badania operologiczne, w istotny sposób poszerzając je w zakresie związanym z recepcją twórczości Verdiego w Polsce, kwestią translacji librett operowych, kształtowania się polskiej krytyki muzycznej i teatralnej czy dyskusji na temat idei opery narodowej.
Rec.: Anna Sobieska, Wokół Aleksandra Błoka. Z dziejów polskich fascynacji kulturą i literaturą rosyjską. Warszawa 2015
W tekście omówiono książkę Anny Sobieskiej Wokół Aleksandra Błoka. Z dziejów polskich fascynacji kulturą i literaturą rosyjską (Warszawa 2015). Monografia ta ma charakter komparatystyczny, a jej meritum definiują dwa cele: primo, dociec przyczyn uwiedzenia przez twórczość Błoka umysłów i wyobraźni odbiorców polskich, secundo, opisać charakter i skutki tej fascynacji, która zrodziła się na przełomie XIX i XX stulecia, wbrew sytuacji pozaliterackiej, wychodząc naprzeciw uprzedzeniom i wrogim nastrojom. Jest to niebagatelny głos w dyskusji o polsko-rosyjskich relacjach.
Rec.: Ewa Kołodziejczyk, Amerykańskie powojnie Czesława Miłosza. Warszawa 2015
Tekst omawia książkę Ewy Kołodziejczyk, poświęconą szeroko rozumianej działalności literackiej Czesława Miłosza w okresie tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej. Ocena omawianej pracy wypada zdecydowanie negatywnie: zasadnicze wątpliwości budzą koncepty interpretacyjne autorki, a przede wszystkim jej rzetelność w prezentowaniu faktów, tekstów i nawet danych bibliograficznych.
Rec.: Jakub Z. Lichański, „Niobe” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. „Ty jesteś moja światłość świata...” Kraków (2015)
Recenzja omawia książkę Jakuba Z. Lichańskiego, poświęconą poematowi Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego Niobe (1951). Lichański odczytuje poemat z perspektywy krytyki retorycznej i metody filologicznej, uwzględniając kontekst kulturowo-historyczny towarzyszący powstaniu utworu Gałczyńskiego.
