Artykuł prezentuje myślenie Norwida o podmiotowości. Zrekonstruowana zostaje tak konstelacja wypowiedzi poety na ten temat (związanych m.in. z formułą oryginalności i krytyką roszczeń nowoczesnego podmiotu), jak i ujawniająca się w utworach autora Vade-mecum poetyka epifanii (w rozumieniu Charlesa Tylora), skomplikowana, odkrywająca pragnienie epifanii tradycyjnej, realizująca się w epifanii romantycznej, zbliżająca się do nowoczesnej. Norwidowskie ujęcie podmiotowości okazuje się paradoksalne. Ograniczeniu mocy podmiotu – przyznanej przez nowoczesność – towarzyszy, w tym ujęciu, położenie nacisku na wysiłek, pracę „ja” odkrywającego głęboki, sakralny wymiar rzeczywistości.
Felieton, gazeta, powieść - o pewnym genologicznym kontekście "Lalki" Bolesława Prusa
Artykuł dotyczy związków między powieścią Lalka Bolesława Prusa a kontekstem publicystycznym, reprezentowanym głównie przez „Kurier Codzienny”, gdzie w latach 1887–1889 ukazywał się w odcinkach pierwodruk utworu. Autorowi nie chodzi o fabularną strukturę właściwą tzw. powieści w odcinku, dobrze już przebadaną także przez polskich literaturoznawców. Interesuje go to, co wynika z wpisania tekstu literackiego w obszar gazetowej strony. Skupia się na podobieństwach gatunkowych powieści i felietonu, na wszelkich aluzjach do wydarzeń bieżących odnotowywanych w sąsiednich działach informacyjnych. Zwraca uwagę na czasowy, geograficzny i społeczny wymiar powieści, porównując go z podobnym wymiarem informacyjnej gazety codziennej. Zdaniem autora rozprawy, to właśnie ten prasowy kontekst stanowił niezwykle ważne tło dla czytelnika Lalki w „Kurierze” i decydował o jej realistycznym odbiorze.
„Czarny Paryż” – nieznana powieść Jana Brzękowskiego i Jolanty Fuchsówny
Czarny Paryż to nie znana dotychczas powieść Jana Brzękowskiego (napisana wspólnie z Jolantą Fuchsówną). Utwór uzupełnia dotychczasowy stan wiedzy na temat twórczości jednego z czołowych reprezentantów rodzimej Pierwszej Awangardy, a jednocześnie odsłania jeden z epizodów złożonych, lecz wciąż jeszcze nie do końca zbadanych związków tej formacji z literaturą i kultura popularną. Dowodzi również, że pisarze tej formacji godzili się na powieść popularną, a równocześnie niezbyt chętnie odnosili się do poezji o takim charakterze. Pierwsza bywała dla nich źródłem inspiracji i zarobku, a niekiedy także narzędziem do komunikowania treści ideologicznych, druga zaś tylko sporadycznie pojawiała się na marginesach ich twórczości.
„Z nutami nuconymi na dalekim Podhalu...” Nawiązania do muzyki ludowej w „Ciemnych ścieżkach” i „Muzyce wieczorem” Jarosława Iwaszkiewicza
Piekło języka. „Trenta Tre” Ryszarda Schuberta
Artykuł stanowi omówienie debiutanckiej powieści Ryszarda Schuberta zatytułowanej Trenta Tre, która wpisuje się w istotny w latach siedemdziesiątych nurt literatury zwany „rewolucją artystyczną w prozie”. Podsumowanie recepcji Trenta Tre stanowi istotną część artykułu, mającą na celu uchwycenie specyfiki rewolucji literackiej i językowej, która dokonuje się w tym utworze. Ważnym kontekstem proponowanej interpretacji jest nie tylko wykorzystanie żywiołu języka potocznego, ale także kategoria autentyczności. Dalsze części artykułu skupiają się na problemie strategii artystycznej Schuberta. Wykorzystanie gwary, nowomowy oraz dźwiękowego wymiaru języka odgrywają w niej kluczową rolę. W artykule poruszone są również problemy zaniku instancji autorskiej w tekście, relacji między tekstem mówionym a pisanym oraz dylemat autentyczności i oryginalności językowej ekspresji.
Z archeologii symbolu: „symbola” orfików
Słowo symbolon, od którego wywodzą się terminy oznaczające semiotyczną działalność człowieka, pierwotnie oznaczało konkretny materialny przedmiot służący za znak rozpoznawczy. Jego językowym odpowiednikiem było hasło (synthema), pozwalające rozpoznać tożsamość w ciemnościach. Z punktu widzenia historii myśli semiotycznej były symbola wykorzystywane w kultach misteryjnych. Niniejszy artykuł pokazuje szczególny przypadek symbolów misteryjnych. Chodzi o tzw. złote listki orfickie, czyli złote blaszki wkładane do grobów osób inicjowanych w misteria. Zapisywano na nich formuły, które dusza zmarłego powinna wygłosić w świecie podziemnym, oraz opis drogi pośmiertnej w mrokach Hadesu. Dobrym narzędziem analizy tych tekstów, z uwagi na ich performatywny charakter i ścisły związek z materialną formą, jest teoria semioforów Krzysztofa Pomiana.
Inedita krytyczne Tadeusza Makowieckiego
Publikowane tutaj po raz pierwszy cztery krytycznoliterackie teksty Tadeusza Makowieckiego zostały odnalezione w pozostawionych przezeń archiwaliach. Powstały po wojnie, przed śmiercią autora, która nastąpiła w 1952 roku. Ich obecna publikacja poprzedzona jest próbą opisu cech charakterystycznych całego, również międzywojennego, krytycznego pisarstwa Makowieckiego, którego spuścizna w tym aspekcie nigdy nie została zbadana ani opisana – w przeciwieństwie do jego twórczości naukowej, przypominanej i budzącej dziś spore zainteresowanie.
Makowiecki współtworzył nurt personalistyczny krytyki lat trzydziestych XX wieku. W języku jego studiów i szkiców dyskretna i precyzyjna analiza podporządkowana była obrazowi o metaforyce architektonicznej, muzycznej lub malarskiej. Obraz organizuje w tej krytyce wywód, niekiedy zastępuje konkluzję. Obrazowość ta, w połączeniu ze świetnością swobodnego stylu tworzy idiom krytyczny o wysokiej wartości literackiej.
Nieznane (zapomniane?) opowiadanie Bolesława Prusa i „Jednodniówka” Wacławy Kiślańskiej
W artykule zamieszczono przedruk – po przeszło 100 latach – opowiadania Ramię i głowa Bolesława Prusa o tematyce hinduskiej, nie rejestrowanego dotąd w bibliografii pisarza, które potwierdza słuszność pozytywistycznego hasła „wiedza to potęga”. Pierwodruk znajduje się w „Jednodniówce” z 1906 roku, wydanej „Na gwiazdkę dla biednych dzieci”. Publikacja, przygotowana prawdopodobnie przez Wacławę Kiślańską, zapomnianą artystkę, literatkę, tłumaczkę i działaczkę społeczną, zawiera mało znane teksty ponad 10 autorów, m.in. Prusa, Sienkiewicza, Komornickiej, Antoniego M. Wysłoucha, Natalii Dzierżkówny, Wacławy Kiślańskiej.
„Nikt z krytyków w tym stopniu, co Pan, nie wniknął w »istotny sens«”. Listy Teodora i Eleonory Parnickich do Jacka Łukasiewicza
W latach 1959–1995 Teodor Parnicki i jego druga żona – Eleonora, wymienili z Jackiem Łukasiewiczem, literaturoznawcą, poetą, wykładowcą i krytykiem – ponad 60 listów i kartek. Ten obszerny zbiór – zachowany w archiwum adresata – przynosi wiele cennych, z punktu widzenia parnickologii, informacji o życiu prozaika, jego procesie twórczym, a także kilka tropów interpretacyjnych.
Pierwsze listy, wysyłane przez Parnickiego z Meksyku, gdzie przebywał na emigracji, odnoszą się przede wszystkim do szkiców krytycznych pisanych przez Łukasiewicza o powieściach autora Tylko Beatrycze. Następne dotyczą już spraw bieżących, częstych próśb związanych z przeprowadzką Parnickich do Polski, a także problemów zdrowotnych prozaika.
Publikacja zbioru – istotnego ze względu na wkład, jaki wnieśli w kulturę obaj korespondenci – wpisuje się w renesans zainteresowania autorem Tylko Beatrycze i opracowywania nie publikowanych dotąd materiałów.
„Próba Norwida” – próba Przybosia
Rec.: Małgorzata Rygielska, „Przyboś czyta Norwida”. Katowice 2012
Rec.: Małgorzata Rygielska, „Przyboś czyta Norwida”. Katowice 2012
Recenzja omawia książkę Małgorzaty Rygielskiej, która analizuje ślady recepcji Cypriana Norwida w twórczości Juliana Przybosia. Konfrontacja różnych perspektyw interpretacyjnych oraz rekonstrukcja poglądów krytycznoliterackich sprawiają, że monografia Rygielskiej ma istotne znaczenie w badaniach nad spuścizną Przybosia i wnosi sporo ciekawych rozpoznań interpretacyjnych dotyczących twórczości Norwida.
Gabriela Zapolska w nowej dramatopisarskiej odsłonie
Rec.: Niedrukowane dramaty Gabrieli Zapolskiej. T. 1–2. Red. Jan Jakóbczyk. Katowice 2012
Rec.: Niedrukowane dramaty Gabrieli Zapolskiej. T. 1–2. Red. Jan Jakóbczyk. Katowice 2012
Autorka omawia edycję Niedrukowane dramaty Gabrieli Zapolskiej. Podkreśla, iż edycję przygotowano wzorowo. Tom 1 zawiera dramaty: Nerwowa awantura i Pariasy. Szkice sceniczne, a tom 2 – dramaty Carewicz oraz Asystent. W recenzji podkreślono znaczenie dramatów Zapolskiej dla polskiej i europejskiej kultury początku XX wieku. Np. Carewicz Zapolskiej został zaadaptowany na libretto opery Ferenca Lehára.
Poeta w roli tłumacza
Rec.: Magda Heydel, „Gorliwość tłumacza”. Przekład poetycki w twórczości Czesława Miłosza. Kraków 2013
Rec.: Magda Heydel, „Gorliwość tłumacza”. Przekład poetycki w twórczości Czesława Miłosza. Kraków 2013
Przedmiotem oceny jest książka Magdy Heydel „Gorliwość tłumacza”. Przekład poetycki w twórczości Czesława Miłosza. Autorka recenzji uznaje, że jest to praca wybitna, a przy tym pionierska, ponieważ dokonane przez Miłosza tłumaczenia poezji polskiej na język angielski nie zostały dotąd wnikliwie zbadane. Analiza taka ma istotne znaczenie dla pogłębienia znajomości oryginalnego warsztatu twórczego poety. Wielką wartością omawianej książki jest także prezentacja oraz próba zastosowania nowych koncepcji z zakresu teorii przekładu.
Anna Bujnowska (10 marca 1949 – 22 czerwca 2015). Wspomnienie
Tekst zawiera wspomnienie o działalności zawodowej i społecznej dr Anny Bujnowskiej, zmarłej 22 czerwca 2015 emerytowanej kierowniczki Działu Gromadzenia Biblioteki IBL PAN, oraz próbę (subiektywnej) charakterystyki tej niezwykłej osoby.
Hanna Dziechcińska (21 stycznia 1924 – 26 sierpnia 2015). Wspomnienie
Wspomnienie poświęcone jest niedawno zmarłej wybitnej badaczce literatury i kultury w dawnej Polsce oraz zagadnień z zakresu komparatystyki literackiej.
